Gregorii Turonensis
VIII libri miraculorum

Liber I: in gloria martyrum

Incipiunt capitula

De nativitate domini nostri Iesu Christi in Bethleem.
De miraculis domini et Salvatoris nostri.
De passione, resurrectione ac ascensione eius.
De apostolis et beata Maria.
De cruce et mirabilibus eius apud Pectavum.
De lancea et reliquo apparatu dominicae passionis, vel de sepulchro.
De tunica dominici corporis.
De mirabilibus basilicae sanctae Mariae.
De puero in igne iactato.
De incendio per virtutem reliquiarum sanctae Mariae.
De Iohanne baptista et reliquias eius apud Vasatensem.
De gemma Vasatensibus nata divinitus.
De reliquias sancti Iohannis apud urbem Mauriennam delatas.
De reliquias sancti Iohannis infra monasterium Sancti Martini positas.
De reliquias sancti Iohannis Alangaviense vici.
De Iordane fluvio.
De aquis Levidae urbis.
De reliquias beatae Mariae.
De eclesia, in qua sanctae Mariae reliquiae cum Iohannis baptistae infra urbem Turonicam.
De miraculis statuae apud urbem Phaniadam.
De Iudaeo, qui iconicam Christi furavit.
De alia pictura Christi domini.
De fontibus Hispaniae.
De his qui non dederunt honorem loci illius.
De eo qui cultrum loci illius furavit.
De sepulchro Iacobi apostoli.
De sepulchro et basilica sancti Petri apostoli.
De Paulo apostolo.
De Iohanne euangelista.
De sepulchro Andreae apostoli.
De sepulchro Thomae apostoli.
De virtute basilicae, in qua postea translatus est.
De reliquias sancti Stephani martyris.
De Bartholomeo apostolo.
De sancto Clemente episcopo et martyre.
De aqua fontis eius virtute reducta.
De Crisanto martyre.
De Panchrato martyre.
De Iohanne martyre.
De christiano, qui coram pagano immolante stetit.
De sancto Laurentio martyre et levita.
De Cassiano martyre.
De virtutibus martyrum Agricolae et Vitalis.
De Victore Mediolanense.
De effracto calice.
De sanctorum Gervasi, Protasi corporibus, et de sancto Nazario.
De reliquiis sancti Saturnini.
De XXXXVIII martyribus apud Lugdunum passos.
De sepulchris sanctorum Herenei, Epipodii, Alexandri.
De sancto Benigno martyre.
De reliquiis sancti Symphoriani martyris.
De sancto Marcello martyre.
De sancto Valeriano martyre et socio eius.
De Timotheo et Apollinare.
De Eutrope martyre.
De Amarando martyre.
De Eugenio martyre.
De eclesia Iciodorense in Turonico.
De virtutibus sanctorum Rogatiani, Donati ac Similini confessorum.
De Nazario martyre.
De sanctis aureis apud Agripinam urbem.
De Malloso martyre.
De Patroclo martyre.
De basilica sancti Antoliani martyris.
De oratorio Iciacense in Arverno, ubi sanctus Saturninus requiescit.
De sancto Genesio Arverno.
De Genesio Arelatense martyre.
De ponte Rodani.
De muliere, cui crimen iniectum est.
De Ferreolo et Ferrucione martyribus.
De sancto Dionisio martyre.
De Quintino martyre.
De Genesio Beorritanae martyre.
De Sigimundo rege.
De sanctis Agaunensibus.
De Victorio Massiliense.
De sancto Baudilio martyre.
De eclesia Agatense.
De nequitia heretici.
De altercatione catholici diac. cum presbytero heretico.
De clerico pro confessione dominica caeso.
De virtute reliquiarum, qui nobis a Roma delatae sunt.
De reliquiis, quas pater meus habuit.
De eo qui pedes in patena eclesiae lavit.
De diacono, cui turris inter manibus effugivit.
De presbitero, qui in vigilia natalis Domini bibit.
De muliere adultera ad Iordanem.
De sepulchro indigni hominis.
De Vincentio levita et martyre.
De Eulalia virgine et martyre.
De Felice martyre Gerundae urbis.
De Emeterio et Celedonio martyribus.
De Cypriano Carthaginens. martyre.
De septem dormientibus apud Ephesum.
De XXXXVIII martyribus apud Armoeniam passos.
De Sergio martyre.
De Cosma et Damiano martyribus.
De sancto Foca martyre.
De Domicio martyre.
De Georgio martyre.
De Isiodori martyre.
De Polyocto martyre.
De Felice Nolano martyre.
De Vincentio Aginense.
De muliere, quae pecuniam abscondit.
De inportunitate muscae, signo episcopi aversa.

Expliciunt capitula.

Incipit liber primus miraculorum in gloria martyrum beatorum opere Georgi Florenti Gregori episcopi Turonici.

Hieronimus presbiter et post apostolum Paulum bonus doctor eclesiae refert, se ductum ante tribunal aeterni Iudicis et extensum in supplicio graviter caesum, eo quod Ciceronis argutias vel Vergilii fallacias saepius lectitaret, confessumque se coram angelis sanctis ipsi Dominatori omnium, numquam se deinceps haec lecturum neque ultra tractaturum, nisi ea quae Deo digna et ad eclesiae aedificationem oportuna iudicarentur. Sed et Paulus apostolus: Quae pacis sunt, inquid, sectemur et quae ad aedificationem invicem custodiamus. Et alibi: Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat; sed si quis bonus ad aedificationem, ut det gratiam audientibus. Ergo haec nos oportet sequi, scribere atque loqui, quae eclesiam Dei aedificent et quae mentes inopes ad notitiam perfectae fidei instructione sancta faecundent. Non enim oportet fallaces commemorare fabulas neque philosophorum inimicam Deo sapientiam sequi, ne in iudicium aeternae mortis, Domino discernente, cadamus. Quod ego metuens et aliqua de sanctorum miraculis, quae actenus latuerunt, pandere desiderans, non me his retibus vel vinci cupio vel involvi. Non ego Saturni fugam, non Iunonis iram, non Iovis stupra, non Neptuni iniuriam, non Eoli sceptra, non Aeneada bella, naufragio vel regna commemoro. Taceo Cupidinis emissionem, non Ascanii dilectionem emeneosque, lacrimas vel exitia saeva Didonis, non Plutonis triste vestibulum, non Proserpinae stuprosum raptum, non Cerberi triforme caput, non revolvam Anchisae colloquia, non Itachis ingenia, non Achillis argutias, non Senonis fallacias. Non ego Laguonthe consilia, non Amphitrionidis robora, non Iani conflictus, fugas vel obitum exitiale proferam. Non Eomenidum variorumque monstrorum formas exponam, non reliquarum fabularum commenta, quae hic auctor aut finxit mendacio aut versu depinxit heroico. Sed ista omnia tamquam super harenam locata et cito ruitura conspiciens, ad divina et euangelica potius miracula revertamur. Unde Iohannis euangelista exorsus est, dicens: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Et deinceps ait: Et Verbum caro factum est et habitavit in nobis, et vidimus gloriam eius, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratia et veritate. Quod autem in Bethlem nasciturus erat, ita ait propheta: Et tu, Bethlem Eufratha, non es minima in milibus Iuda. Ex te enim prodiet rex, qui regat populum meum Israhel. Hoc enim et Nathanahel ille a Chana Galileae dixit: Rabbi, tu es filius Dei, tu es rex Israhel. Ipse est et salus mundi, de quo et ille Symeon ait: Nunc dimittis, Domine, servum tuum in pace, quia viderunt oculi mei salutare tuum.

De nativitate domini nostri Iesu Christi in Bethleem.

Nato ergo domino nostro Iesu Christo secundum carnem in Bethlem oppido in diebus Herodis regis iuxta fidem euangelicam, magi ab oriente venerunt Hierusolymis, dicentes: Ubi est qui natus est rex Iudaeorum ? Vidimus enim stellam eius in oriente et venimus adorare eum, et reliqua. Est autem in Bethlem puteus magnus, de qua Maria gloriosa aquam fertur hausisse. Saepius aspicientibus miraculum inlustre monstratur, id est stella ibi mundis corde, quae apparuit magis, ostenditur. Venientibus devotis ac recumbentibus super os putei, operiuntur lenteo capita eorum. Tunc ille, cuius meritum obtenuerit, videt stellam ab uno pariete putei super aquas transmigrari ad alium in illo modo, quo solent super caelorum circulo stellae transferri. Et cum multi aspiciant, ab illis tantum videtur, quibus est mens sanior. Nonnullos vidi, qui eam adserebant se vidisse. Nuper autem diaconus noster retulit, quod cum quinque viris aspexit, sed duobus tantum apparuit.

De miraculis domini et Salvatoris nostri.

Dominus igitur noster Iesus Christus in adsumpta carne de virgine multa populis miracula est dignatus ostendere. Haustos enim latices in vini sapore convertit, caecorum oculis, depulsa nocte, lumen infudit, paralyticorum gressus, ablata debilitate, direxit, febres aegrotantium, fugato ardore, restinxit, ydropicum, conpraesso tumore, sanavit, lepram discedere sacri oris virtute mandavit, mulierem daemonio inclinatam, invidentibus Iudaeis, erexit; super aquas vero, non dehiscentibus aquis, incessit, profluvium mulieris tactu fimbriae salutaris avertit. Multa quidem et alia fecit, quae sacra euangeliorum narrat historia. Tamen cum multos salubri caelestique mandato restaurasset ad vitam, tres ab infernali morte reductos vitae restituit, id est archisynagogi filiam resuscitavit in domo, unicum viduae surgere iussit ad portae egressum et Lazarum vocavit ex monumento.

De passione, resurrectione ac ascensione eius.

Igitur Iudaei furore succensi, falsis accusationibus circumdantes Iustum, tradiderunt morti et crucis adfixione damnaverunt. Quem Deus pater suscitavit a mortuis tertia die, solutis doloribus mortis, quoniam inpossibile erat eum apud inferos reteneri, sicut ait apostolus Petrus. Post haec promittens Paraclytum et imbuens caelestibus doctrinis apostolos, victor ascendit ad caelos, venturumque se ad iudicandum, angelis testantibus, repromittens, dicente apostolici actus historia: Hic Iesus, qui receptus est a vobis, sic veniet, quemadmodum vidistis eum euntem in caelum.

De apostolis et beata Maria.

Post admirabilem igitur dominicae ascensionis gloriam, quae, contrito diabolicae malignitatis capite, mentes fidelium ad contemplanda caelestia animavit, sancti apostoli domini et Salvatoris nostri cum beata Maria, matre eius, in unam congregati domum, omnia ponebant in medio; nec quicquam suum aliquis esse dicebat, sed unusquisque cuncta possedebat in caritate, sicut sacer apostolicae actionis narrat stilus. Post haec dispersi sunt per regiones diversas ad praedicandum verbum Dei. Denique impleto beata Maria huius vitae cursu, cum iam vocaretur a saeculo, congregati sunt omnes apostoli de singulis regionibus ad domum eius. Cumque audissent, quia esset adsumenda de mundo, vigilabant cum ea simul; et ecce dominus Iesus advenit cum angelis suis, et accipiens animam eius, tradidit Michahelo angelo et recessit. Diluculo autem levaverunt apostoli cum lectulo corpus eius posueruntque illud in monumento et custodiebant eum, adventum Domini praestolantes. Et ecce iterum adstetit eis Dominus, susceptumque corpus sanctum in nube deferri iussit in paradiso, ubi nunc resumpta anima cum electis eius exultans, aeternitatis bona nullo occasura fine perfruetur.

De cruce et mirabilibus eius apud Pectavum.

Crux dominica, quae ab Helena augusta reperta est Hierusolymis, ita quarta et sexta feria adoratur. Huius reliquias et merito et fide Helenae conparanda regina Radegundis expetiit ac devote in monasterium Pictavensim, quod suo studio constituit, collocavit; misitque pueros iterum Hierusolymis ac per totam Orientis plagam. Qui circumeuntes sepulchra sanctorum martyrum confessorumque, cunctorum reliquias detulerunt, quas in arca argentea cum ipsa cruce sancta locatas, multa exinde miracula conspicere meruit. De quibus illud primum exponam, quod ibidem Dominus in diebus passionis suae dignatus est revelare. Sexta feria ante sanctum pascha, cum in vigiliis sine lumine pernoctarent, circa horam tertiam noctis apparuit ante altare lumen parvulum in modum scintillae; deinde ampliatum, huc illucque comas fulgoris spargens, coepit gradatim in alto conscendere, effectaque pharus magna obscurae nocti vigilantique plebicula lumen praebuit supplicanti. Inlucescente quoque caelo paulatim deficiens, data terris luce, ab oculis mirantum evanuit. Ego autem audiebam saepius, quod etiam lychni, qui accendebantur ante haec pignora, ebullientes virtute divina, in tantum exundarent oleum, ut vas subpositum plerumque replerent; et tamen iuxta stultitiam mentis durae numquam ad haec credenda movebar, donec brutam segnitiem ipsa ad praesens, quae ostensa est virtus, argueret. Ideoque quae oculis propriis viderim, explicabo. Causa devotionis extetit, ut sepulchrum sancti Helari visitans, huius reginae adirem colloquia. Ingressusque monasterio, consalutatam reginam, coram adoranda cruce ac sacris beatorum prosternor pignoribus. Denique, oratione facta, surrexi. Erat enim ad dexteram lychnus accensus, quem cum stillis frequentibus defluere conspexissem, testor Deum, quia putavi, quasi vas esset effractum, quia erat ei conca subposita, in qua oleum defluens decidebat. Tunc conversus ad abbatissam, aio: «Tantane te retenet mentis ignavia, ut integrum cicendile laborare non possis, in quo oleum accendatur, nisi effractum quo defluat ponas ?» Et illa: «Non est ita, domine mi, sed virtus est crucis sanctae, quae cernis». Tunc ego ad me reversus et ad memoriam revocans quae prius audieram, conversus ad lychnum, in modum ollae ferventis magnis fluctibus exundare ac per horam ipsam, undis intumescentibus, superfluere et, ut credo, ad incredulitatem meam arguendam magis ac magis augeri, ita ut in unius horae spatio plus quam unum sestarium redderet vasculum, quod quartarium non tenebat. Admiratusque silui ac virtutem adorandae crucis deinceps praedicavi. Puella quaedam Chrodigildis nomine, dum post mortem patris in urbem Cenomanicae territurio resederet, oculorum amissione multatur. Postquam autem ex iussione Chilperici regis, adhuc beata Radegundae regina superstite, ad antedicti monasterii transmisisset regulam, ipsa beatissima ostendente, ante sanctam prosternitur arcam; ibique cum reliquis sanctaemonialibus vigilias explicans, dato mane hisdem discedentibus, prostrata solo in eodem loco quievit, apparuitque ei per visum, quasi aperiret aliquis oculos eius, et unum sanitati redditum, dum cum alio laboraret, subito ad ostii reserati sonum expergefacta, unius oculi lumen recepit. Quod non ambigitur, haec per crucis virtutem fuisse praestitum. Inergumini, clodi et alii quoque infirmi persaepe in hoc loco sanantur. Actenus hinc. Speciosi autem omnique metallo nobiliores dominicae crucis clavi, qui beata membra tenuerunt, ab Helena regina post ipsius sacrae crucis inventione reperti sunt; et de duobus quidem frenum imperatoris munivit, quo facilius, si adversae gentes restitissent principi, hac virtute fugarentur. De quibus non est ignotum Zacchariam vaticinasse prophetam: Erit, inquit, quod in os equi ponitur, sanctum Domini. Eo enim tempore Adriaticum mare magnis fluctibus movebatur, in quo tam frequentia erant naufragia ac dimersio hominum, ut vorago navigantium diceretur. Tunc provida regina, condolens excidia miserorum, unum ex quattuor clavis deponi iubet in pelago, confisa de Domini misericordia, quod saevas fluctuum commotiones facile possit obpraemere. Quo facto, redditur mare quietum, tranquillaque deinceps navigantibus flabra praestantur. Unde usque hodie nautae sanctificatum mare veneranter cum ingressi fuerint, ieiuniis orationibusque et psallentio vacant. Clavorum ergo dominicorum gratia quod quattuor fuerint, haec est ratio. Duo sunt adfixi in palmis et duo in plantis; et quaeritur, cur plantae adfixae sint, quae in cruce sancta dependere visae sint potius quam stare ? Sed in stipite erecto foramen factum manifestum est. Pes quoque parvulae tabulae in hoc foramen insertus est; super hanc vero tabulam tamquam stantis hominis sacrae adfixae sunt plantae. Quaeritur etiam, quid de his clavis fuerit factum. Duo sunt, quae supra diximus, aptati in freno, tertius proiectus in fretum, quartum adserunt esse defixum in capite statuae Constantini, quae civitati, ut aiunt, totae excelsior esse suspicetur, scilicet ut tota cui eminet munitionem salutis quodadmodo galea coronata est. Magnam adserunt virtutem esse huius freni, quod ambigeri nequaquam potest; quod Iustinus imperator publicae expertus ac suis omnibus patefecit. Inlusus enim a quodam mago propter pecuniam emissam, quae sibi daemonis umbra intolerabilis per duarum curricula noctium sustenuisset insidias; sed cum tertia nocte frenum capiti collocasset, locum insidiandi inimicus ultra non habuit, repertumque auctorem insidiarum gladio perculit. Nobis vero, quae sit virtus ligni huius, hoc modo manifestum est. Advenit quidam, qui nobis pallulam holosiricam valde vetustam exhibuit, dicens, ab hac Hierusolymis crucem Domini involutam fuisse. Quod cum apud rusticitatem nostram incredibile haberetur, ac rimaremur sollicitae, unde ei tanta ibidem fuisset gratia, ut ista meruisset, cum sciamus, in tempore, quo sacrum hoc lignum adoratur, non solum exinde nihil quemquam mereri, sed etiam inportunius accedentem verberibus arceri, respondit: «Quando», inquit, «Hierusolymis abii, Futen abbatem repperi, qui magnam cum Sophia augusta gratiam habuit; huic enim omnem Orientem quasi praefectum commiserant. Huic me subdidi, et cum ab Oriente regrederer, ab hoc et sanctorum pignora et hanc pallam, de qua eo tempore sancta crux involvebatur, accepi». Postquam mihi vir ille retulit et hanc mihi pallam tradidit, praesumpsi, fateor, eam abluere et frigoriticis potum dare; sed mox, opitulante virtute divina, sanabantur. Scindebam etiam exinde plerumque particulas et dabam religiosis pro benedictione. Uni vero abbati partem divisi, qui post duos ad me annos rediens, cum sacramento adseruit, duodecim ab ea inerguminos, tres caecos duosque paralyticos fuisse sanatos. Muto cuidam ipsam pallam in os posuit, sed cum dentes linguamque eius attigit, statim vocem eloquiumque restituit. Quod nos fideliter credere, ipsa Domini promissio inlicet, dicens: Omnia, quaecumque petieritis in nomine meo, credite, quia accipietis, et venient vobis.

De lancea et reliquo apparatu dominicae passionis, vel de sepulchro.

De lancea vero, harundo, spungia, corona spinea, columna, ad quam verberatus est Dominus et redemptor Hierusolymis. Ad hanc vero columnam multi fide pleni accedentes, corrigias textiles faciunt eamque circumdant; quas rursum pro benedictione recipiunt, diversis infirmitatibus profuturas. Ferunt etiam, ipsas coronae sentes quasi virides apparere; quae tamen si videatur aruisse foliis, cotidie tamen revirescere virtute divina. Prodit et ex monumento, quo dominicum iacuit corpus, mira virtus, quod saepius terra naturali candore radiante repletur, et exinde iterum ablata aqua conspergitur, de qua turtolae parvulae formantur ac per diversis mundi partibus transmittuntur; de quibus plerumque infirmi sanitates hauriunt. Illud est trepudiabile, quod saepissime accessus serpentium vitant. Sed quod ego temerarius de his loqui audeo, cum fides reteneat, omne quod sacrosanctum corpus attigit esse sacratum ?

De tunica dominici corporis.

De tunica vero beati corporis non consuta, desuper contexta per totum, quod iuxta Davitici vaticinium sub sorte iacuerit, fides euangelica pandit. Ait enim: Partiti sunt vestimenta mea sibi et in vestem meam miserunt sortes. De hac vero inmaculati Agni tunica quae a quibus audivi silere nequeo. Ferunt autem in civitatem Galateae, in basilica quae Ad sanctos archangelos vocitatur retenere. Est enim haec civitas ab urbe Constantinopolitana quasi milibus 150, in qua basilica est cripta abditissima; ibique in arca lignea hoc vestimentum habetur inclausum. Quae arca a devotis atque fidelibus cum summa diligentia adoratur, non inmerito digna, quae hoc vestimentum retinet, dominicum corpus vel contingere meruit vel velare.

De mirabilibus basilicae sanctae Mariae.

Maria vero gloriosa genetrix Christi ut ante partum ita virgo creditur et post partum, quae, ut supra diximus, angelicis choris canentibus, in paradiso, Domino praecedente, translata est. Cuius basilica ab imperatore Constantino admirabili opere fabricata renidet, ad quam adductae colummae, cum prae magnitudine levare non possint, eo quod esset circuitus earum sedecinum pedum, ac diebus singulis casso labore fatigarentur, apparuit artifici sancta virgo per visum, dicens: «Noli maestus esse; ego enim tibi ostendam, qualiter hae quaeant elevari columnae». Et ostendit ei, quae aptarentur machinae, qualiter suspenderentur trocleae atque funes, extenderentur officia, illud addens: «Coniunge tecum tres pueros de scolis, quorum hoc adiutorium possis explere». Quo cum ille evigilans quae praecepta fuerant coaptasset, vocatis tribus pueris ab scolis, erexit summa velocitate columnas. Praestitum est populis expectare miraculum admirandum, ut, quod multitudo virorum fortium levare nequiverant, tres pueruli absque virtute perfecti operis sublevarent. Huius festivitas sacra mediante mense undecimo caelebratur. Nam in oratorio Marciacensis domus Arverni territurii eius reliquiae contenentur. Adveniente vero hac festivitate, ego ad caelebrandas vigilias eum accessi. Cumque per obscuram noctem properarem oratorium, suspicio a longe per fenestras ita inmensam claritatem effulgere, ut putaretur ibi multitudo lignorum ac cereorum esse accensa. Credens igitur, quod aliqui devotorum iam nos ad celebrandas vigilias praecessissent, accedo ad ostium, pulso nec quemquam invenio, repertumque ostium clave munitum, cuncta silentio data deprehendo. Quid plura ? Transmittimus ad custodem, cui tunc erat observandi cura, ut scilicet ostium, clave exhibita, reseraret. Dum autem ille venit, nos accendimus a foris cereum. Interea aperitur sponte et ostium; ingressisque nobis, credo a caligine peccatorum meorum, claritas, quam admirabamur a foris, apparente cereo nostro, discessit; nihil tamen praeter virtutem gloriosae virginis aliud penitus videre potuimus, unde claritas illa fuisset exorta.

De puero in igne iactato.

Quid igitur in Oriente actum fuerit, ad conroborandam fidem catholicam non silebo. Iudaei cuiusdam vitrarii filius, cum apud christianos pueros ad studia litterarum exerceretur, quadam die, dum missarum festa in basilica beatae Mariae celebrarentur, ad participationem gloriosi corporis et sanguinis dominici cum aliis infantibus infans Iudaeus accessit. Quod sanctum adsumptum, gaudens ad domum patris revertitur; illoque operante, inter amplexos et oscula quae acceperat cum gaudio refert. At ille Christo domino ac suis legibus inimicus ait: «Si cum his infantibus communicasti, oblitus paterna pietate, ad ulciscendam Moysaicae legis iniuriam parricida in te durus exsistam». Et adprehensum puerum in os fornacis ardentis proiecit, adiectaque ligna, quo vehementius exureretur, insistit. Sed non defuit illa misericordia, quae tres quondam Hebraeos pueros Chaldaico in camino proiectos nube rorolenta resperserat. Ipsa enim et hunc inter medios ignes, prunarum moles iacentem prorsus consumi non patitur. Licet cum audisset mater, quod scilicet filium communem pater deliberasset exurere, cucurrit ad liberandum eum. Sed cum vidisset incendia ab ore fornacis patulo, huc sive illuc, flamma dominante, respergi, ornatum capitis ad terram proiecit, diffusaque caesarie, se miseram clamitans, civitatem vocibus impletur. Quod cum christiani, quid actum fuerat, didicissent, concurrunt omnes ad tam iniquum spectaculum, retractisque ignibus ab ore fornacis, inveniunt puerum quasi super plumas mollissimas decumbentem. Quo extracto, admirantur omnes inlaesum; clamoribus locus ille repletur, et sic Deum omnis populus benedicit. Conclamant etiam, ut auctorem huius sceleris in ipsas proicerent flammas. Proiectum autem ita totum ignis absorbuit, ut vix de ossibus eius parvum quodammodo relinqueretur indicium. Interrogantes autem infantulum christiani, quale ei inter ignes fuisset umbraculum, ait: «Mulier, quae in basilicam illam, ubi panem de mensa accepi, in cathedra resedens, parvulum in sinu gestat infantem, haec me pallio suo, ne ignis voraret, operuit». Unde indubitatum est, beatam ei Mariam apparuisse. Agnitam ergo infans fidem catholicam, credidit in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, ac salutaribus aquis ablutos una cum genetrice sua denuo sunt renati. Multi Iudaeorum exemplo hoc in urbe illa salvati sunt. Monasterium valde magnum in Hierusalem non modicam habens congregationem, in quo tam loco devotio populi saepe plurima confert, verum etiam ab imperatoris iussu ibi non minima largiuntur. Accidit autem quodam tempore, ut prae paenuria aegestatis valde eis victus necessaria defecerant. Congregatio enim garrula monachorum, cum una atque alia die refectionis alimoniam non caperet, vociferant ad abbatem, dicentes: «Largire cibos, aut permitte discedere unumquemque in loco, quo vitam propagare possit, alioquin nec te consulto abscedimus, ne pereamur a fame». Haec his dicentibus, ait abba: «Oremus, fratres dilectissimi, et Dominus ministrabit nobis cibos. Nec enim potest fieri, ut deficiat triticum in eius monasterium, quae frugem vitae ex utero pereunti intulit mundo». Quibus vigilantibus nocte tota ac psallentibus, mane orto, ita reppereunt cuncta horraeorum habitacula repleta tritico, ut vix vel deserrari ostium possit. Accepto autem cibo, gratias egerunt Deo. Post multos vero annos iterum deficiente cibo, clamaverunt monachi ad abbatem, qui ait: «Vigilemus ac deprecemur Dominum, et forsitan transmittere dignabitur alimenta». Denique prosternuntur ad pavimentum templi. Vigilantes itaque noctem in psalmis hymnisque, canticis spiritalibus, cumque se post matutinos somnum dedissent, venit angelus Domini et posuit super altare multitudinem innumeram auri. Erant enim ostia aedis obserata. Exsurgentibus autem mane abbatem cum monachis, ad caelebrandum cursum, viderunt multitudinem auri super altare. Et ait abba custodi aedituo: «Quis praefectorum hic ingressus est, qui haec detulit ?» Respondit: «Post egressum vestrum nullus hic hominum accessum habuit, sed ostii clave munita retenui et mecum habui, donec surgeres ad commovendum signum». Tunc stupens abba cum monachis, munus caeleste intellegit; gratiasque Deo agens, collegit, comparatisque victui necessariis, plebem creditam affluenter refecit Nec mirum, si beata virgo sine labore suis protulit victum, quae sine coitu viri concipiens, virgo permansit et post partum.

De incendio per virtutem reliquiarum sanctae Mariae.

Huius beatae virginis reliquias cum sanctorum apostolorum vel beati Martini quadam vice super me in cruce aurea positas exhibebam. Cumque per viam graderemur, conspicio haud procul a via hospiciolum cuiusdam pauperis incendio concremari. Erat autem a foliis, quae ignibus maxima praestant fomenta, contectum. Currebat miser cum liberis et uxore aquam deportans, sed flammae non mitigabantur. Tunc extractam a pectore crucem elevo contra ignem; mox in aspectu sanctarum reliquiarum ita cunctus ignis obstipuit, acsi non fuisset accensus.

De Iohanne baptista et reliquias eius apud Vasatensem.

Iohannes vero baptista astu Herodis per Herodiaden, uxorem fratris, in carcere conligatur. Tunc temporis a Galliis matrona quaedam Hierusolymis abierat pro devotione, tantum ut Domini et Salvatoris nostri praesentiam mereretur. Audivit autem, quod beatus Iohannes decollaretur; cursu illuc rapido tendit, datisque muneribus, supplicat percussori, ut eam sanguinem defluentem collegere permitteret non arceri. Illo autem percutiente, matrona concam argenteam praeparat, truncatumque martyris caput, cruorem devota suscepit; quam diligenter in ampullam positum, patriae detulit et apud Vasatensem urbem, aedificata in eius honore eclesia, in sancto altare collocavit.

De gemma Vasatensibus nata divinitus.

Quoniam Vasatinsis urbis meminimus, operae praetium puto miraculum, quod in ea Dominus largitus est, memorare. Tempore, quo diuturna obsidione vallabatur a Chunis, omni nocte sacerdos, qui praeerat, circuibat psallendo et orabat nec ab ullo auxilium nisi Domini misericordiam requirebat. Hortabatur omnes orare et non deficere, adserens, humiles preces caelorum ianua penetrare. Hostis vero in circuitu depopulabat villas, domos tradebat incendio, agros vineasque, pecora intromissa, vastabat; sed sacerdoti bono opere insistenti celeriter virtus divina adfuit. Una nocte visum est ipsi barbarorum regi, quasi psallentes homines in vestimentis albis, accensis cereis, circunire muros urbis. Et indignans ait: «Quae est haec perversitas et securitas vana, ut obsessi, quasi dispectis nobis, canticis nescio quibus ac laudibus perstrepant ? Vere, quia digni sunt perditioni». Et statim misit ad urbem nuntios, interrogantes, quid sibi ista velint. At illi negant, scire se quae dicuntur neque de his aliqua persensisse. Alia vero nocte vidit quasi globum magnum ignis super urbem discendere, et ait: «Si contra nos hii obsessi contumaciter agunt nec nos metuunt, vel caelestis eos ira consumit». Cumque non videret, ullum ab urbe incendium consurgere, misit iterum interrogare, quae essent quae viderat. Similiter negaverunt, nihil se omnino vidisse. Tunc rex Gausericus ait: «Si haec isti nesciunt, manifestum est, quod Deus eorum adiuvat eos», et statim discessit a loco illo. Sacerdos autem, convocatis civibus, vigilias celebrat et missarum agit festa pro liberatione populi sui. Dum autem haec ageret, respiciens sursum, vidit super altare quasi de camera templi cadere tres guttas aequales magnitudine, claritate, candorem cristalli vincentes. Cumque omnes cum admiratione et stupore vehementi intenderent, easque nullus auderet attingere, Petrus quidam presbiter, qui, ut res ipsa adserit, magni meriti erat, exhibitam argenteam patenam, guttas collegere nititur. Quae dum per altare vago cursu rotantur, defluentes in ipsam patenam, statim in se coniunctae, quasi unam gemmam pulcherrimam effecerunt, patuitque evidenti ratione, contra iniquam et Deo odibilem Arrianam heresim, quae eo tempore pullulabat, haec acta. Agnitumque est, sanctam Trinitatem in una omnipotentiae aequalitate connexam, nullis garrulationibus posse disiungi. Tunc gavisus populus et intellegens, munus sibi indultum fuisse divinitus, conferens aurum gemmasque pretiosas, crucem fecit, in qua hanc gemmam statuit. Sed protenus omnes reliquae gemmae, hac accedente, ceciderunt. Tunc pontifex intellegens, non esse consortium caelestibus cum terrenis, fabricatam crucem ex auro purissimo, eam gemmam media intercapidine locat et populo adorandam praebet. Nec mora, fugato, ut diximus, hoste, civitas liberata est. Iam ex hoc multi infirmi, hausto vino vel aqua, in qua gemma abluitur, protinus sanitati redduntur. Denique cum adorata fuerit, si a peccato est homo inmunis, et ipsa apparet clara; ceterum si, ut plerumque adsolet, humanae fragilitati aliquid detulerit criminis, tota ei videtur obscura; miramque praebens discretionem inter innocentem et noxium, cum uni atra, alteri monstretur splendida.

De reliquias sancti Iohannis apud urbem Mauriennam delatas.

Nam quaedam mulier a Maurienna urbe progrediens, ipsius praecursoris reliquias expetivit et ita se constrinxit vinculo iuramenti, ut non ante a loco discederet, nisi de membris eius mereretur quicquam accipere. Sed cum inpossibile haec incolae loci narrarent, prosternebatur cotidie ante sepulchrum, orans sibi, ut diximus, de sanctis artubus aliqua condonari. In qua intentione integrum duxit annum, similiter et alium, iugi semper oratione deposcens. Tertio vero ingrediente anno, cum orationem suam pervenire non cerneret ad effectum, proiecit se ante sepulchrum et obtestatur, non se exinde surrecturam, priusquam haec petitio obteneretur a sancto. Septima vero die, cum iam inaedia defeceret, apparuit super altare pollex mirae candoris ac lucis effulgens. Cognitum autem mulier Dei donum, surrexit a pavimento, factamque capsulam auream, in ea recondidit quae Domino largiente meruerat, et sic gaudens remeavit ad propria. Impletumque est in illa, quod Dominus ait in euangelio: Amen dico vobis, quod, si perseveraverit pulsans, et si non surgit, pro eo quod amicus sit, propter inprobitatem tamen eius surgit et tribuit ei, quotquot habet necessarios. Post haec tres episcopi advenientes de civitatibus suis ad adorandum in hoc loco, voluerunt partem de hoc pignore elicere; positumque in medio, nihil omnino auferre potuerunt. Tunc una vigilantes nocte, deprecati sunt, ut aliquid mererentur a pollice; positumque sub eo lenteum, dum partem auferre conantur, una ex eo gutta sanguinis cecidit super lenteum. Quod cernentes, duas deinceps noctes vigilant. Deinde prostrati coram sancto altare, dum supplicant, ut adhuc maius aliquid mereantur a pollice, duae iterum ex eo fluxerunt guttae. At illi gavisi, collegentes devote quae Dominus dederat, iuxta numerum servorum suorum diviserunt lenteum cum guttis suis, quae non sine grandi admiratione urbibus intulerunt. Et quia locus ille Mauriennensis ad Taurinensim quondam urbem pertenebat, tempore illo, quo Rufus erat episcopus, ait archidiaconus eius ad eum: «Non est aequum, ut hoc pignus in loco viliori teneatur, sed surge et accipe eum et defer ad Taurinensim eclesiam, quae plus popularis habetur». Cui ille respondit, quia haec agere non audebat. Archidiaconus dixit: «Ego hoc deferam, si permittis». Et episcopus: «Fac, quod libet». Tunc archidiaconus accedens ad locum, dum vigilias caelebrat, mittit manum ad capsulam. Mox amens effectus, accensus febre, die tertio spiravit, factusque est timor magnus omnibus, nec quisquam ultra beata pignora ausus est mutare.

De reliquias sancti Iohannis infra monasterium Sancti Martini positas.

Apud Toronicam vero urbem in oratorium atrii beati Martini, dum ipsius praecursoris reliquias collocaremus, caecus quidam, amminiculo deducente, lumen recepit. Inerguminus vero obtestans virtutem beati Iohannis Martinique antestitis, expulso purgatus est daemone. In hoc oratorium una puellarum, cui officium erat lychni fomenta conponere, adveniens cum cereo, ut haec ageret, est ingressa; conpositumque lychnum atque accensum, adtracta ad se funem, sublimavit in altum, plexisque in nexum laqueis ad parietis clavum, abscessit. Quae dum redit, cereus, quem manu gerebat, extinguitur, regressaque velociter ad cicendilem, cereum non attingebat inluminare neque laqueum funis absolvere. Dum ambigua de ac causa penderet, subito delapsa a cicendile flamma cereum in manu eius inluminavit; et sic officio luminis praeeunte, quo voluit ivit. Ferunt autem in hoc oratorium a lychno oleum ebullire. Habentur enim et ibi reliquiae sanctae crucis.

De reliquias sancti Iohannis Alangaviense vici.

Sub huius urbis territurio apud vicum Alangaviensim mulier quaedam ex incolis, conspersam dominica die farinam, panem formavit, quem, segregatis prunis, cinere ferventi contegit decoquendum. Quod cum fecisset, protenus ei manus dextera divino igne succensa coepit exuri. At illa vociferans ac plangens, basilicam huius vici, in qua reliquiae beati Iohannis retenentur, expetiit. Et oratione fusa, vovit in hac die divino nomini consecratam nullam operam exercere, nisi tantum orationi vacare. Nocte vero sequenti fecit cereum in altitudinem status sui. Tunc in oratione pernoctans, tentum tota nocte manu propria cereum, restinctis ardoribus, incolomis est egressa.

De Iordane fluvio.

Et quia Iohannis baptistae meminimus, dignum est, ut de Iordane aliqua memoremus. Igitur a monte Phanio duo consurgunt fontes, quorum unus Ior, alter Dan vocitatur; qui ab utraque parte Phaniadae urbis, quae prius Caesarea Philippi vocabatur, descendentes, sub ipsa urbe tam fluentis coniuncti quam nomine uno Iordanem efficiunt, qui usque Hiericho civitatem et ultra defluit. In eo habetur locus, in quo Dominus baptizatus est. In uno etenim reflexu aqua ipsa revolvitur, in qua nunc leprosi mundantur. Cum autem advenerint, saepius lavantur in flumine, donec ab infirmitate purgentur. De publico tamen dum ibi commorati fuerint, victum accipiunt; sanati autem ad propria discedunt. Ipse quoque Iordanis ab eo loco in quinto miliario mari commixtus Mortuo nomen amittit. Mare enim Mortuum ab hoc dicitur, eo quod ab incendio Sodomae vel reliquarum urbium est versatum, et aqua ipsa asphaltro permixta est; unde a nonnullis mare Asphaltri appellatur. In quo qui natare nescit super aquam fertur, et circa eum sulphur adhaeret.

De aquis Levidae urbis.

Sunt autem et ad Levidam civitatem aquae calidae, in quibus Hiesus Nave lavare solitus erat, ubi similiter leprosi mundantur. Est autem ab Hiericho duodecim milia. Prope autem Hiericho habentur arbores, quae lanas gignunt. Exhibent enim poma in modum cucurbitarum, testa in circuitu habentes dura, intrinsecus enim plena sunt lanae. Et de his enim ferunt ipsi Hiesu Nave solere fieri indumenta. Sed et hodieque tales exhibent lanas, ex quibus nos a quibusdam delatas vidimus et admirati sumus vel candorem vel subtilitatem earum.

Quidam autem cum ad periurandum in hac eclesia fuisset ingressus, at ubi manus ante altare stans sursum extulit, ut sacramentum mendax proferret, statim resupinus ruens, ita caput in pavimentum conlisit, ut vix vel vivens erigi potuisset. Ad se autem reversus dolum periurii, quod occultabat, publice patefecit.

De reliquias beatae Mariae.

Nam vidi ante hoc tempus hominem Iohannem nomine, qui a Galliis leprosus abierat, et in ipso loco, quo Dominum diximus baptizatum, aiebat se per annum integrum commoratum fuisse. Qui assiduae abluebatur in amne; sed redditus pristinae incolomitati, reformata in melius cute, sanatus est. Hic reliquias beatae Mariae ab Hierusolymis accipiens, revertebatur in patriam; sed prius Romam abire disposuit. Verum ubi altas Italiae solitudines est ingressus, incidit in latrones. Nec mora, spoliatur ab indumentis; et ipsa quoque capsa, in qua beata gestabat pignora, capitur. Exaestimantes enim inimici illi auri ibidem sestertias adgregatas, effracta clave, omnia rimantur intente. Sed cum nihil in eam pecuniae repperissent, extracta pignora in ignem proiciunt, caesoque homine, discesserunt. At ille semivivus exsurgens, ut vel cineres exustorum collegeret pignorum, invenit super carbones accensos inlaesas iacere reliquias; ipsumque lenteum, quo involutae erant, ita admiratur integrum, ut non putaretur prunis iniectum, sed eum ex aquis absconditum. Collegitque cuncta cum gaudio, et viam quam pergebat ingressus, usque ad Gallias pervenit incolomis. Multos enim vidimus, qui vel in Iordane vel in aquis Levidae urbis tincti, ab hoc fuerant morbo mundati.

De eclesia, in qua sanctae Mariae reliquiae cum Iohannis baptistae infra urbem Turonicam.

In urbe autem Turonica est eclesia sanctae Mariae virginis ac Iohannis baptistae nomine consecrata, in qua periuribus ultio divina apparuit. Ad se autem reversus dolum periurii, quod occultabat, publice patefecit. Vidimus enim et nos quosdam de Turonicis in loco eodem periurasse, qui ita divino iudicio condemnati sunt, ut in ipsius anni curriculo finirentur a saeculo.

De miraculis statuae apud urbem Phaniadam.

Igitur, ut diximus, in ipso primo Iordanis egressu Phaniada civitas sita est, in qua habetur statua ex electro purissimo fabricata, in qua Redemptoris nostri forma dicitur esse expressa. Nam, ut plerosque audivi, qui eam contemplati fuerant, mira claritas in eius facie contenetur. Sed ne cui videatur absurdum, narrare quae de ea Caesariensis refert Eusebius non pigebit. Ait enim: Mulierem, quam sanguinis profluvio laborantem a Salvatore curatam euangelia tradiderunt, huius urbis civem constat fuisse, domusque eius in ea etiam nunc ostenditur. Pro foribus vero domus ipsius basis quaedam in loco editiore collocata monstratur, in qua mulieris ipsius velut genibus provolutae palmasque suppliciter tendentis imago aerea videtur expraessa. Adstat vero alia aerea nihilhominus fusa statua habitu viri stola compte circumdati et dextram mulieri porregentis. Huius ad pedem statuae in basi est herba quaedam, nova specie nascitur. Quae cum exorta fuerit, excrescere usque ad stolae illius aereae indumenti fimbriam solet. Quam cum summo vertice crescens herba contigerit, vires inde ad depellendos omnes morbos languoresque conquiret, ita ut, quaecumque fuerit illa infirmitas corporis, haustu exiguo madefacta salutaris graminis depellatur; nihil omnino virium gerens, si, antequam aereae fimbriae summitatem crescendo contigerit, decerpatur. Hanc statuam ad similitudinem vultus Iesu formatam tradebant; quae permansit etiam ad nostra usque tempora, sicut ipsi oculis nostris inspeximus. Et nihil mirum, si sibi qui ex gentibus crediderunt pro beneficiis, quae a Salvatore fuerant consecuti, huiusmodi velut munus videbantur offerre, cum videamus etiam nunc et apostolorum Petri vel Pauli et ipsius Salvatoris imagines designari tabulasque depingi. Haec Eusebius retulit.

De Iudaeo, qui iconicam Christi furavit.

Nam et isto nunc tempore per credulitatem integram tanto Christus amore diligitur, ut, cuius legem in tabulis cordis credentes populi retenent, eius etiam imaginem ad commemorationem virtutis in tabulis visibilibus pictam per eclesias ac domos adfigant; sed et in hoc inimicus semper humani generis aemulus extat. Nam Iudaeus quidam, cum huiuscemodi imaginem in tabulam pictam ac parieti adfixam in eclesia saepe vidisset, ait: «Ecce seductorem illum, qui nos genusque nostrum humiliavit!» Et sic nocte veniens, telo ipsam imaginem verberat, elisamque de pariete, opertam veste, ad domum portans, flammis parat exurere. Sed res mira apparuit, quae de virtute Dei non potest ambigeri. Nam de vulnere, ubi imago transfossa fuerat, sanguis effluxit. Quod ipse iniquus spiculator obpletus furore non sensit. Cum autem per obscurae noctis tenebras domum suam fuisset ingressus, lumine adhibito, cernit se totum sanguine cruentatum, timensque, ne scelus suum patefieret, abiectam a se tabulam abdidit in obscuris; nec ausus est ultra contingere, quod inique praesumpsit auferre. Venientes autem christiani diluculo ad domum Dei, iconicam non inveniunt, stupentesque ac requirentes quod fuerat factum, cruoris vestigia deprehendunt. Quod sequentes, ad domum Iudaei accedunt. Denique sciscitati de tabula, nihil certi cognoscunt. Requirentes autem eam sollicitae, in angulo cellulae Iudaei repperiunt; quam eclesiae redditam, furem lapidibus obruerunt.

De alia pictura Christi domini.

Est et apud Narbonensim urbem in eclesia seniore, quae beati Genesii martyris reliquiis plaudit, pictura, quae Dominum nostrum quasi praecinctum lenteo indicat crucifixum, quae pictura dum assiduae cerneretur a populis, apparuit cuidam Basileo presbitero per visum persona terribilis, dicens: «Omnes vos obtecti estis variis indumentis et me iugiter nudum aspicitis. Vade quantotius, operi me vestimento!» Et presbiter non intellegens visionem, data die nequaquam ex ea re memoratus est. Rursumque apparuit ei; sed et illud parvi pendit. Post tertium autem diem secundae visionis, gravibus excruciatum verberibus, ait: «Nonne dixeram tibi, ut operires me vestimento, ne cernerer nudus; et nihil ex hoc a te actum est ? Vade», inquid, «et tege lenteo picturam illam, in qua crucifixus appareo, ne tibi velox superveniat interitus». At ille commotus et valde metuens, narravit ea episcopo, qui protenus iussit desuper velum expandi. Et sic obtecta nunc pictura suspicitur. Nam etsi parumper detegatur ad contemplandum, mox dimisso velo contegitur, ne detecta cernatur.

De fontibus Hispaniae.

Est et illud inlustre miraculum de fontibus Hispaniae, quos Lusitania provintia profert. Piscina namque est apud Osen campum antiquitus sculpta et ex marmore vario in modum crucis miro conposita opere. Sed et aedes magnae claritatis ac celsitudinis desuper a christianis constructa est. Igitur cum dies sacer post curriculum anni decedentis advenerit, quo Dominus, confuso proditori, misticam discipulis praebuit cenam, conveniunt in loco illo cum pontifice cives, iam odorem sacri praesentientes aromatis. Tunc data oratione sacerdos, ostia templi iubent simul muniri signaculis, adventum virtutis dominicae praestolantes. Die autem tertia, quod est sabbati, convenientibus ad baptizandum populis, adveniens episcopus cum civibus suis, inspectis signaculis, ostia reserat clausa. Ac mirum dictu, piscinam, quam reliquerant vacuam, repperiunt plenam, sed ita cumulo altiore refertam, ut solet super ora modiorum triticum adgregari; videasque huc illucque latices fluctuare nec parte in diversa defluere. Tunc cum exorcismo sanctificatum, conspersum desuper chrysma, omnis populus pro devotione haurit et vas plenum domi pro salvatione reportat, agros vineasque aspersione saluberrima tutaturus. Et cum exinde multitudo amphorarum sine collecto numero hauriatur, numquam tamen vel cumulum minuit; licet, ubi infans primus intinctus fuerit, mox aqua reducitur, et baptizatis omnibus, limphis in se reversis, ut initio produnt nescio, ita et fine clauduntur ignaro.

De his qui non dederunt honorem loci illius.

Quidam vero ex hereticis Deum non metuens neque venerationem praestans huic loco sancto neque credens corde miraculum, quod in eo Dominus ad corroborandam suorum fidem praestare dignatur, non silebo. Venit cum turba equorum, solutaque inpedimenta, iussit in basilicam poni equitibusque in ea praesepia praeparari, inridens miser quae de hoc loco narrabantur ab incolis. Igitur media nocte praetereunte, a febre corripitur ac pene exanimes et tardius quam debuerat paenitens exclamat, equites ab aede expelli. Erat enim ei, sub rege licet, magna tamen in illa regione potestas. Expulsis quoque a basilica sancta equitibus, ad se conversus, coepit dentibus proprium lacerare corpusculum, nec prorsus retenere a suis ob nimiam poterat debachationem. Tandemque oppressus, inter suorum manus spiritum exalavit. Denique Theodegisilus huius rex regionis, cum vidisset hoc miraculum, quod in his sacratis Deo fontibus gerebatur, cogitavit intra se, dicens, quia: «Ingenium est Romanorum» – Romanos enim vocitant nostrae homines relegionis –, «ut ita accedat, et non est Dei virtus». Veniens vero ad annum sequentem, ostium sigillis suis cum episcopi sigillo munivit, posuitque custodes in circuitu templi, si forte aliquem deprehendere possit fraudis alicuius conscium, per cuius ingenium in fontibus aqua succederet. Similiter et in alium fecit annum. Tertio vero convocata virorum multitudine, fossas in circuitu basilicae fieri iussit, ne forte togis occultis limphae deducerentur in fonte. Fueruntque fossae in profundo vicinum quinum pedum, in latitudine vero quindecinum. Sed nihil abditum potuit repperiri. Tamen vitae finem faciens, et credo pro huius inquisitionis temeritate, anni sequentis diem, quo hoc mysterium celebrabatur, videre non meruit, eo quod arcanum virtutis divinae investigare praesumpsit. Habentur autem in ea reliquiae sancti Stephani levitae.

De eo qui cultrum loci illius furavit.

Ergo, quia fons ille divino nutu, ut supra diximus, ad officium baptizandi repletur, et quia, cum conpletus fuerit, avide ex hoc populus haurire festinat, quidam, accepto vasculo, presbitero, qui hanc aquam ministrabat, porrexit ad conplendum. Quod dum conplet senior, hic inter conpraementes turbas manum alterius extendit ad balteum cultrumque furavit. Quem vagina reconditum, manus extendit ad accipiendam hydriam, quam tradiderat presbitero. Qua accepta, amotus in parte alia, neque unam guttam aquae in eam potuit repperire. Tunc confusus valde et sibi ob furti causa haec evenisse cognoscens, homini cultrum, quem furaverat, reddidit; et sic iterum porrecta laguena, plenam aquae recepit. Est enim populus ille hereticus: qui videns haec magnalia, non conpungitur ad credendum, sed semper callide divinorum praeceptionum sacramenta nequissimis interpretationum garrulationibus non desinit inpugnare; sed virtus Domini diversam partem distruit et confundit.

De sepulchro Iacobi apostoli.

Iacobus apostolus, qui et frater Domini vocitatus est, ab ipso domino nostro Iesu Christo episcopus dicitur ordinatus. Post cuius gloriosam ascensionem, dum viam iustitiae Iudaeis errantibus aperire conatur, de pinna templi praecipitatus, alliditur, effusumque fullonis fuste cerebrum, spiritum reddidit, sepultusque est in monte Oliveti, in memoriam, quam sibi ipse prius fabricaverat, et in qua Zacchariam ac Symeonem sepelierat. Haec de apostolo Iacobo.

De sepulchro et basilica sancti Petri apostoli.

Petrus apostolus ob humilitatem docendam caput desuper tundi instituit; qui ab apostolis ceteris episcopus ordinatur, Romae cathedram locavit. Cuius oratione vel Pauli Simonis magi calliditas vel detecta est vel obruta. Extant hodieque apud urbem Romanam duae in lapide fossulae, super quem beati apostoli, deflexu poplite, orationem contra ipsum Simonem magum ad Dominum effuderunt. In quibus cum de pluviis limphae collectae fuerint, a morbidis expetuntur, haustaeque mox sanitatem tribuunt. Sanctus vero Petrus apostolus, ut praefati sumus, post Neroniana ac Simoniaca bella ad crucem venisset, impleto iam felicis trophei certamine, resupinis ad caelum vestigiis se expetiit crucifigi, indignum se vociferans ut Dominum exaltari. Sicque dirigens spiritum vivacem in astris, sepultus est in templo quod vocitabatur antiquitus Batecanum, quattuor ordines columnarum valde admirabilium numero nonaginta sex habens. Habet etiam quattuor in altare, quod sunt simul centum, praeter illas quae ciborium sepulchri sustentant. Hoc enim sepulchrum sub altare collocatum, valde rarum habetur. Sed qui orare desiderat, reseratis cancellis, quibus locus ille ambitur, accedit super sepulchrum; et sic fenestella parvula patefacta, inmisso introrsum capite, quae necessitas promit efflagitat. Nec moratus effectus, si petitionis tantum iusta proferatur oratio. Quod si beata auferre desiderat pignora, palliolum aliquod momentana pensatum iacet intrinsecus; deinde vigilans ac ieiunans, devotissime deprecatur, ut devotionis suae virtus apostolica suffragetur. Mirum dictu! Si fides hominis praevaluerit, a tumulo palliolum elevatum ita imbuitur divina virtute, ut multo amplius, quam prius pensaverat, ponderetur; et tunc scit qui levaverit, cum eius gratia sumpsisse quod petiit. Multi enim et claves aureas ad reserandos cancellos beati sepulchri faciunt, cui ferentes pro benedictione priores, quibus infirmitates tribulantum medicantur. Omnia enim fides integra praestat. Sunt ibi et columnae mirae eligantiae candore niveo quattuor numero, quae ciborium sepulchri sustenere dicuntur.

De Paulo apostolo.

Paulus vero apostolus post revolutum anni circulum ipsa die, qua Petrus apostolus passus, apud urbem Romam gladio percussus occubuit. Ex cuius sacro corpore lac defluxit et aqua. Nec mirum, si lac eius manavit ex corpore, qui gentes incredulas et parturivit et peperit ac lacte spiritali nutritas ad cibum solidum Scripturarum Sanctarum opaca reserando perduxit. De cuius virtutibus multa quidem audivimus, sed de plurimis unum tantum miraculum studuimus declarare. Factum est autem in quodam loco, ut homo laqueum sibi ad extorquendam vitam, instigante diabolo, praepararet. Cumque secretum cellulae, in qua haec ageret, repperisset, funem trabi transmissum, laqueum coepit innectere, nomen tamen semper Pauli apostoli invocabat, dicens: «Adiuva me, sanctae Paulae!» Et ecce umbra squalida atque funesta, quae nihil minus vultu quam diabolum similabat, apparuit ei, hortans ac dicens: «Heia, age, ne moreris; expeti celerius quae coepisti». At ille cum opus hoc, id est vitae extorquendae, pararet, semper agebat: «Beatissime Paule, esto adiutor meus!» Denique expedito iam laqueo, cum vehementius urgueretur ab umbra, ut collum inmitteret, subito adfuit alia umbra huic similis, dicens ei quae cum homine erat: «Fuge miserrime! En Paulum apostolum huc venientem! Invocatus enim ab hoc homine, ecce adest!» Tunc evaniscentibus umbris, hic ad sensum suum reversus et crucem virtutis dominicae pectori nutanti depingens, paenitentiam, genis lacrimarum imbre perfusis, agebat, cur ista temptasset. Unde manifestum est, hunc eundemque hominem per virtutem beati apostoli ab hoc saevae mortis praecipitio fuisse salvatum.

De Iohanne euangelista.

Iohannes vero apostolus et euangelista Dei post peractum tam agonis legitimi quam praedicationis saluberrimae cursum vivus descendens in tumulo, operire se humo praecepit. Cuius nunc sepulchrum mannam in modum farinae hodieque eructat, ex qua beatae reliquiae per universum delatae mundum, salutem morbidis praestant. Hic est Iohannes, quem Dominus plus quam ceteros dilexit apostolos, qui tantae caritatis amore praelatus est, ut super ipsum sacri corporis pectus accumbens, mysteriorum caelestium hauriret arcana. Ipsi etiam Dominus noster gloriosam genetricem quasi peculiari quodam modo discipulo in ipsa passionis hora in cruce pro mundi salute positus commendavit. De hoc enim et post resurrectionem dixit: Sic eum volo manere, donec veniam. In Epheso autem habetur locus, in quo hic apostolus euangelium, quod ex eius nomine in eclesiam legitur, scripsit. Sunt autem in summitate montis illius proximi quattuor sine tecto parietes. In his enim orationi insistens, Dominum assiduae pro delictis populi deprecans, morabatur; obtenuitque, ne in loco illo imber ullus descenderet, donec ille euangelium adimpleret. Sed et usque hodie ita praestatur a Domino, ut nulla ibi descendat pluvia, neque imber violentus adveniat. In ea urbe Maria Magdalenae quiescit, nullum super se tegumen habens. In ea et septem dormientes habentur, de quibus aliqua, Domino iubente, in posterum narraturi sumus. In hac et idolum Dianae fuit ab apostolo Paulo distructum. Sed ad coepta redeamus.

De sepulchro Andreae apostoli.

Andreas apostolus magnum miraculum in die solemnitatis suae profert, hoc est mannam in modum farinae vel oleum cum odore nectareo, quod de tumulo eius exundat. Per id enim, quae sit fertilitas anni sequentis, ostenditur. Si exiguum profluxerit, exiguum terra profert fructum; si vero fuerit copiosum, magnum arva proventum fructuum habere significat. Nam ferunt in aliquibus annis, in tantum e tumulo oleum exundare, ut usque medium basilicae profluat rivus ille. Haec autem aguntur apud provintiam Achaiam, in civitate Patras, in qua beatus apostolus sive martyr pro Redemptoris nomine crucifixus praesentem vitam gloriosa morte finivit. Tamen cum oleum defluxerit, tantum odorem naribus praestat, ut putes ibi multarum aromatum sparsam esse congeriem. Quod non sine miraculo ac beneficio habetur in populis. Nam ex hoc seu inunctiones factae sive potiones datae plerumque languentibus commodum praestant. Post cuius gloriosam adsumptionem multae virtutes vel ad hoc sepulchrum vel per loca diversa, in qua eius reliquiae collocatae sunt, feruntur ostensae. De quibus pauca memorari non putavi absurdum, quia aedificatio est eclesiae gloria martyrum virtusque sanctorum. Tempore, quo, interfecto Chlodomere rege Francorum, se exercitus reparans Burgundiam devastabat, in quadam basilicam reliquiae iam dicti apostoli cum Saturnini martyris tenebantur. Accensaque basilica, cum iam tegnorum moles dirueret, pauperes ac senes, quos barbaries reliquerat, flebant, dicentes: «Vae nobis, qui tantorum pignorum hodie caremus auxilia; nec nobis ultra spes praesentis vitae manebit, si haec deperierint». His ita flentibus, nutu Dei adveniens Turonicus homo, condolens his lamentis et discens virtutem martyrum, non minus fide quam parma protectus, per medias ingreditur flammas, adprehensasque ab altare sanctas reliquias, nihil ab igne nocitus, extulit foras, sed continuo ita constrictus est, ut gressum in antea agere non valeret. Tunc indignum se iudicans, qui eas ferret, unam puellam parvulam inpollutamque elegit a praeda, cui capsulam ad collum posuit et sic in patriam prospere accessit. Tunc conlocatis in altari Novivicensis eclesiae, ubi nulla adhuc sanctorum pignora habebantur, annis singulis devotissime eorum solemnia celebrabat. Cuius filius, cum haec post patris obitum non impleret, a febre quartana per annum integrum laborans, vovit, ut novam basilicam in eorum honore construeret; quo facto, amota febre, sanatus est. Sed nec hoc sine Divinitatis providentia actum reor, quod ea die, qua beatae reliquiae in alia sunt translata basilica, errantes homines a via, qui beati Vincenti reliquias deferebant, ad vicum ipsum delati sunt. Tunc rogante presbitero, diviserunt ei particulam pignorum, quam in sancto altari, unde alias abstulerat, conlocavit. Mummolus autem, cum Theodoberti regis tempore ad Iustinianum imperatorem pergens Constantinopolitani itineris viam navali evectu sulcaret, ad urbem Patras, in qua idem habetur apostolus, est adpulsus. Ac dum ibi cum satellitibus moraretur, infirmata visica, calculosus efficitur. Dehinc diversis doloribus artatus, febre consumitur; ablataque delectatione comedendi atque bibendi, adventus mortis solius praestolatur. Igitur dum se ita fessum et sine spe vitae decernit, testamentum suum petit scribi, munitumque subscriptionibus ac sigillis, inquiri praecepit, forsitan aliquis reperiretur in civitate, qui peritus in arte medicinae possit perituro succurrere. Sed cum hoc episcopo, qui tunc praeerat, suggeritur, ait: «Quousque vos, dilectissimi, casso fatigatis labore et inter homines requiritis medicinam, cum habeatur hic caelestis medicus, qui saepe infirmorum valitudines sine herbarum adminiculo, virtutis propriae depellat effectu ?» «Et quis», inquiunt, «est ille ?» «Andreas», ait, «apostolus Christi». Haec nuntiantes infirmo, rogat se portari ad beati sepulchrum. Cumque pavimento prostratus quae necessitas exigebat fideliter precaretur, medium fere noctis omnes qui aderant sopor obtenuit. Statimque infirmo conari eiciendae urinae inminit, tangensque unum puerorum, voce tenui vasculum postulat exhiberi, inlatumque, dum urinam nititur eicere, lapidem magnum emisit, qui tam validus fuit, ut cadens sonum in ipsa quae parata fuerat conca proferret. Tunc ablata febre cum omni dolore, navi restauratur incolomes.

De sepulchro Thomae apostoli.

Thomas apostolus secundum historiam passionis eius in Indiam passus declaratur. Cuius beatum corpus post multum tempus adsumptum in civitatem, quam Syri Aedissam vocant, translatum est, ibique sepultum. Ergo in loco regionis Indiae, quo prius quievit, monasterium habetur et templum mirae magnitudinis diligenterque exornatum atque conpositum. In hac igitur aede magnum miraculum Deus ostendit. Lignus etenim inibi positus atque inluminatus, ante locum sepulturae ipsius perpetualiter die noctuque divino nutu resplendet, a nullo fomento olei scirpique accipiens; neque vento extinguitur neque casu dilabitur neque ardendo minuitur, habetque incrementum per apostoli virtutem, qui nescitur ab homine, cognitum tantum habetur divinae potentiae. Hoc Theodorus, qui ad ipsum locum accessit, nobis exposuit.

De virtute basilicae, in qua postea translatus est.

In supradicta igitur urbe, in qua beatos artus diximus tumulatos, adveniente festivitate, magnus adgregatur populorum coetus, ac de diversis regionibus cum votis negotiisque venientes, vendendi conparandique per triginta dies sine ulla thelonei exactione licentia datur. In his vero diebus, qui in mense habentur quinto, magna et inusitata populis praebentur beneficia. Non scandalum surget in plebe, non musca insedit mortificatae carni, non latex deest sitienti. Nam cum ibi reliquis diebus plus quam centinum pedum altitudine aqua hauriatur a puteis, nunc paululum fodias, affatim limphas exuberantes invenies; quod non ambigitur virtute haec apostoli inpertiri. Decursis igitur festivitatis diebus, theloneum publico redditur, musca quae defuit adest, propinquitas aquae dehiscit. Dehinc emissa divinitus pluvia ita omne atrium templi a sordibus et diversis squaloribus, qui per ipsa solemnia facti sunt, mundat, ut putes, eum nec fuisse calcatum.

De reliquias sancti Stephani martyris.

Stephanus autem primus vel diaconus eclesiae sanctae vel martyr apud Hierusolymam, sicut sacra apostolorum narrat historia, pro nomine sancto Christi, quem a dextris virtutis spiritali contemplatione cernebat, lapidibus est obrutus, pro persecutoribus ipsam supplicans maiestatem. Denique erat oratorium apud urbem Turonicam, ab antiquis eius nomine dedicatum, quem nos parumper iussimus prolongari. Quod cum factum fuisset, et altare ut erat integrum in ante promovimus. Requirentes vero in loculo, nihil de pignoribus sanctis, quod fama ferebat, repperimus. Tunc misi unum ex abbatibus, ut ab oratorio domus eclesiasticae nobis eius reliquias exhiberet, oblitus tamen clavem capsae porrigere, quae cingulo dependebat. Veniens vero abba, ablatum ab armario sigillum, capsam repperit obseratam. Quid faceret, quid ageret, in ambiguo dependebat. Si ad me rediret, longum erat venire et reverti; si ipsam capsam exhiberet, molestum mihi esse noverat, quia multorum ibi sanctorum pignora tenebantur; si non faceret, iussionem quam acceperat non implebat. Quid multa ? Dum capsam in manu dubitans reteneret, resilientibus cum sonitu repaculis, capsam aspicit reseratam. Tunc cum gratiarum actione adsumptas reliquias non sine grandi admiratione nobis exhibuit, quas nos, dictis missis, Domino iubente, plantavimus. Regressus autem post multos dies ad urbem, capsam repperi, reducto pessulo, sicut reliqueram, obseratam. Pars enim beati sanguinis sacrosancti levitae huius, sicut celebre fertur, in altari Biturigae eclesiae contenetur. Quidam autem tempore Felicis episcopi vicinos suos quodam pro crimine inpetebat; quos cum plerumque verbis procacibus lacessiret ac iudicio publico provocaret, decretum est sententia primorum urbis, ut se ab hac noxa qui inpetebantur sacramento purgarent. Ingressique in huius memoratae aedis altare, cum elevatis manibus sacramenta proferrent, prosecutor causae periurasse eos clara voce testatur. Statimque elevatis in sublimi pedibus, in aera excutitur ac, inliso capite in pavimento, pene exanimes circumstanti turba conspicitur. Post duarum fere horarum spatium cum ad liquidum putaretur spiritum exalare, apertis oculis crimen fatetur, se iniuste fatigasse homines vel proclamasse noxios declaravit; sicque laxatis insontibus, manifestato nocente, virtus beati perpatuit. Apud Burdegalinsim autem urbem anus quaedam gravata senio, sed fide mentis integrae sublevata, cui mos erat in sanctorum basilicis, misso oleo, lignos accendere, ut hoc negotium ageret, nocte dominica beati Petri apostoli basilicam ingressa est. Huius enim altaris posita in altum pulpita locatum habetur, cuius pars inferior in modum criptae ostio clauditur, habens nihilominus et ipsa cum sanctorum pignoribus altare suum. In hac venerabilis mulier ad accendendum, ut diximus, lumen devota discendit, unam tantummodo habens puellulam in comitatu suo. Quod opus dum ageret, et nox adveniens mundum tenebris operuisset, accedentes clerici, dictis psalmorum capitulis, obserato criptae ostio, discesserunt, ignorantes introrsum esse mulierem. At illa, accenso lumine, ad ostium properat, ut egrederetur. Quod cum clausum esse sensisset, voces emittit, qui ei aperire debeat ex nomine vocat. Sed cum non esset vox prae senio ita valida, quae possit penetrare haec claustra; at ubi se sensit a nullo audiri, prostrata in pavimento quievit, dicens: «Deprecer pro peccatis meis et populi Dominum omnium creatorem, quoadusque veniat, qui reserare debeat huius aedis ingressum». In qua oratione excubans, vidit circa medium fere noctis, patefactis ostiis, omnem basilicam inmenso lumine effulgere. Et ecce chorus psallentium, qui ingressus basilicam! Postquam, dicta Gloria Trinitati, psallentii modolatio conquievit, audivit viros conquerentes inter se atque dicentes: «Moram nobis sanctus levita facit Stephanus. Iam enim alias debebamus adire basilicas et non possumus, nisi ille prius qui praestolatur adveniat». Haec enim crebre repetentibus, advenit vir subito in veste alba, cuius personam omnis illa venerans multitudo salutavit humiliter, dicens: «Benedic nobis, sacer ac sanctae levita Stephane». At ille iterum salutans, data oratione, interrogatus ab eis, cur a visitatione locorum sanctorum paululum retardasset, respondit: «Navis enim in mari periculum dimersionis incurrerat, ibique invocatus adsteti, erutamque, ecce adsum! Et ut ipsi probetis esse vera quae loquor, vestimentum, quod indutus sum, adhuc guttis stillantibus marinis, fluctibus cernitur umectatum». Haec mulier, cum tremore magno opprimens pavimentum, intente suspiciebat. Quibus discedentibus, rursum ostiis divinitus obseratis, haec ad locum in quo sanctus steterat accedens, sudario guttas, quae in pavimentum delapsae fuerant, diligenter collegit et Bertchramno, qui tunc episcopatu urbem regebat, manifestavit. Quod ille cum gaudio et admiratione magna suscipiens, secum retenuit. De hoc enim sudario multi infirmi sanitatem experti sunt, ac plerumque et ipse pontifex de eo decerpens pignora, ubi eclesias consecrabat, fideliter collocavit. Haec autem ab ipsius episcopi relatu cognovimus.

De Bartholomeo apostolo.

Bartholomeum apostolum apud Asiam passum agonis ipsius narrat historia. Post multorum vero annorum spatia de passione eius, cum iterum christianis persecutio advenisset, et viderent gentiles, omnem populum ad eius sepulchrum concurrere eique deprecationes assiduae, incensa deferre, invidia inlecti, abstulerunt corpus eius, et ponentes eum in sarcophagum plumbeum, proiecerunt illud in mari, dicentes, quia: «Non seducis amplius populum nostrum». Sed providentia Dei cooperante per secretum operis eius, sarcophagum plumbeum a loco illo aquis subvehentibus sublevatum, delatum est ad insolam vocabulo Lyparis. Revelatumque est christianis, ut eum collegerent; collectumque ac sepultum, aedificaverunt super eum templum magnum. In quo nunc invocatus, prodesse populis multis virtutibus ac beneficiis manifestat.

De sancto Clemente episcopo et martyre.

Clemens martyr, ut in passione eius legitur, anchora collo eius suspensa, in mari praecipitatus est. Nunc autem in die solemnitatis eius recedit mare per trea milia; siccumque gradientibus iter praebens, usque ad sepulchrum martyris pervenitur. Ibique vota reddentes, orantes populi, regrediuntur ad litus. Factum est autem, ut in una solemnitatum mulier cum filio parvulo in loco accederet. Aepulante autem ea post acta solemnia, obdormivit infans. Dum autem haec agerentur, ecce sonus subito factus est accedentis pelagi. Dehinc oblita mulier subolis sui, coepit velociter cum reliquo populo petere ripam. Igitur insequenti maris accessu, postquam ad litus venerat, meminit se filium reliquisse. Tunc cum fletu magno deiecta terris, miseram se clamitans, litora vocibus replebat atque discurrebat per circuitum riparum, si forte enecatam prolem eiectamque litori quis conspicasset. Sed cum nihil inveniret indicii, tandem consolata a propinquis, ad propria reducitur, totum annum in luctu ac lamentatione deducens. Recurrente autem anni circulo, venit iterum ad expectandam martyris solemnitatem, fortassis de infantulo aliqua invenire possit indicia. Quid plura ? Recedente mare, anticipat omnes ad ingrediendum, et ipsa prima praecedit ad tumulum. Cumque prostrata solo orationem explesset, erecta sursum, genis ubertim fletuum imbribus madefactis, dum divertit in parte altera vultum, aspicit filium in eo loco, ubi eum dormientem reliquerat, in ipso adhuc sopore teneri. Aestimans autem, eum esse defunctum, accedit comminus, quasi collectura cadaver exanime; sed cum eum dormire cognovisset, excitatum velociter, expectantibus populis, incolomem levavit in ulnis. Interrogansque inter oscula, ubi per anni fuisset spatia, nescire se ait, si annus integer praeterisset; tantum dormisse se suavi sopore in unius noctis spatio aestimabat.

De aqua fontis eius virtute reducta.

Fons erat inriguus ruri cuidam infra territurium urbis Lemovicinae, cuius unda tam hortorum sata quam agrorum culta vel fovebat accessu vel impetu fecundabat. Deducebatur etiam, factis decursibus, per loca necessaria, ut, ubi eum natura non dabat, studium provocaret. Et erat tam dulcibus, vena exuberante, fluentis, ut gaudere cerneres holus sive virgultum, si fuisset ab eodem inrigatum. Opitulabatur etiam in eo gratia maiestatis divinae, ut, in quo fuisset fluentum emissum, velociter germina acciperent incrementum. Cumque eum incolae loci quasi ludum agentes per singula quaeque loca deducerent, insidiatoris, ut credo, invidia sub terra dehiscit, ac velut in stadiis duodecim in medium paludis, ubi nullum prorsus possit opus efficere, fluctibus sparsis, exoritur. Extemplo omnium mentes timor obsedit, ei novum quoddam advenire regioni; loci incolae praestulantur interitum, simulque et beneficium, quod habere consueverant, iugi fletu deplorant. Curriculum igitur unius atque alterius anni in hac ariditate pertransiit. Arescunt siti loci illius omnia, quae inrigare consueverat. Tertio quoque anno accidit, ut quidam iter agens beati Clementis martyris, cui iam supra meminimus, reliquias exhiberet, quas Aridio ipsius urbis presbitero, viro in omni sanctitate religioso, detulit. Ad quem cum die noctuque vicinia maesta penderent, confisi de eius oratione, quod, si peteret Dominum, fontem possit suo restituere loco, ait: «Eamus», inquid, «dilectissimi, et si vera sunt, quae portitor noster adseruit, haec esse Clementis martyris pignora, nunc apparebit, cum eius fuerit virtus manifestata». Tunc cum psallentio ad locum fontis accedit. Et dictis psalmis, in oratione prosternitur; positisque sanctis reliquiis in ipso fontis aditu, petiit, ut, qui quondam in deserto damnatis ad secanda marmora flumen inriguum patefecit, in hunc locum aquas, quas prius pia indulserat clementia, Clementis iterum intercessio revocaret. Ilico vena recurrit ad aditum, magnas evomens aquas, illumque quem prius tenuerat alveum decurrendo replevit; admirantibus populis, inmensae gratiae Domino referuntur, qui et martyris virtutem prodidit et fidelis sui orationem implere dignatus est.

De Crisanto martyre.

Crisantus martyr, ut historia passionis declarat, post acceptam martyrii coronam cum Daria virgine multa populis sanitatum beneficia tribuebat. Et ob hoc etiam cripta super eos miro opere fabricata est, quae in arcorum modo transvoluta, firmissima stabilitate subsistit. Denique cum ad eius festa populorum frequentatio confluxisset, iniquissimus imperator, erectum in illius criptae introitu parietem, conclusa multitudine, iussit aedem harena ac lapidibus operiri, factusque est desuper mons magnus; idque gestum certissime ipsius manifestant scripta certaminis. Quae cripta diu sub hoc velamento permansit operta, donec urbs Romana, relictis idolis, Christo domino subderetur. Iam procedente tempore iam nulli erat cognitus locus ipsius sepulturae, donec domino Iesu revelante patefactum est; cuius parte in una loci, interposito pariete, sepulchra martyrum Crisanti et Dariae segregata, parte in alia sanctorum reliquorum cadavera in unum sunt congregata. Verum tamen pariete illo, qui est in medio positus, fenestram structor patefactam reliquit, ut ad contemplanda sanctorum corpora aditus aspiciendi patesceret. Ferunt etiam, quod eo tempore, quo ad sancta solemnia accedentes inclusi sunt, urceos argenteos ex metallo formatos cum vino, quod ad oblationem sacrificii divini offertur, secum homines detulissent, argentumque ibi remansisse manifestum est, eumque hodie a conspicientibus cerni. Sed quia iugiter mens humana turpibus erubescendisque cupiditatibus inhiat, subdiaconus quidam, viso per fenestram argento, cogitat intra se, quod postea, avaritia inpellente, conplevit. Nocte enim consurgens, ingressus est basilicam sanctorum, deinde per fenestram ingrediens cellulam ac per obscuritatem noctis palpans manibus, aliquos de urceis capit; deinde egredi cum praeda cupiens, per totam noctem circumiens, numquam potuit aditum, unde ingressus fuerat, repperire. Dato vero die, dum opera sua obtegi conscius sceleris voluit iuxta illud dominici oraculi dictum, quod: Omnis qui male agit odit lucem, ut non manifestentur opera eius, occultavit se in angulo cellulae tota die, ne videretur. Sequenti vero nocte quaesivit iterum aditum, sed repperire non potuit; sic per trium noctium curricula fecit. Tertia vero die cum iam fame cruciaretur, accessit coram populo ad fenestram, et relicto argento, confessus est opus suum, egressusque est foris cum magna verecundia; nec latuit scelus quod gesserat populis qui aderant. Post multum vero temporis cognoscens hoc factum Damasus antestis sanctae sedis apostolicae, iussit diligentius operere fenestram, ubi et versibus decoravit locum. Et ibi benedicitur dominus noster Iesus Christus ad laudem nominis sui usque in hodiernum diem.

De Panchrato martyre.

38. Est etiam haud procul ab huius urbis muro et Panchratus martyr valde in periuribus ultor. Ad cuius sepulchrum si cuiusquam mens insana iuramentum inane proferre voluerit, priusquam sepulchrum eius adeat, hoc est, antequam usque ad cancellos, qui sub arcu habentur, ubi clericorum psallentium stare mos est, accedat, statim aut arripitur a daemone aut cadens in pavimento amittit spiritum. Ex hoc enim quisque fidem cuiuscumque rei ab alio voluerit elicere, ut veram cognoscat, non aliter nisi ad huius basilicam destinat. Nam ferunt, plerosque iuxta basilicas apostolorum sive aliorum martyrum commanentes non alibi pro hac necessitate nisi templum expetere beati Panchrati, ut, eius severitatis censura publice discernente, aut veritatem audientes credant, aut pro fallatia iudicium martyris beati experiantur.

De Iohanne martyre.

Multi quidem sunt martyres apud urbem Romam, quorum historiae passionum nobis integrae non sunt delatae. De Iohanne tamen episcopo, quoniam agon eius ad nos usque non accessit scriptus, quae a fidelibus comperi, tacere nequivi. Hic cum ad episcopatum venisset, summo studio hereticos exsecrans, eclesias eorum in catholica dedicavit. Quod cum Theodericus rex comperisset, furore succensus, quia esset sectae Arrianae deditus, iussit gladiatores per Italiam dirigi, qui universum, quotquot invenissent, catholicum populum iugularent. Haec audiens beatus Iohannes, ad regem, ne haec fierent, depraecaturus accessit. A quo cum dolo susceptus, alligavit eum et posuit in carcerem, dicens: «Ego te faciam, ne audeas contra sectam nostram amplius musitare». Positus vero sanctus Dei in carcerem, tantis adtritus est iniuriis, ut non post multum tempus spiritum exalaret; obiitque in carcere cum gloria apud urbem Ravennam. Domini autem misericordia statim ultionem super regem inprobum inrogavit; nam subito a Deo percussus, plagis magnis exinanitus interiit, suscepitque protinus perpetuum gehennae flammantis incendium.

De christiano, qui coram pagano immolante stetit.

Magna est enim dignitas nominis christiani, si illa, quae confiteris fide, opere prosequaris. Nam, sicut ait apostolus: Fides sine operibus mortua est in semetipsa. Sicut enim filios Abraham non carnalis nativitas sed fides facit, ita et christianos veros non solum nominis gratia, sed opera praestat. Per hoc enim nomen inluminantur tenebrae, serpentes fugiunt, idolatria prosternuntur, cessat hariolus, tabescit sortilegus, cultores daemonum propelluntur, sicut Prudentius noster in libro contra Iudaeos meminit, quod procedens imperator ad immolationem faetidam daemoniorum, adoratis diis atque coram sigillis prostratus, expectabat sacerdotes simulacrorum mactantes turbas pecodum, quorum frons revincta lauro securibus caedebatur. Cumque senes cruentis manibus internorum tractaret viscerum partes, iocinoris fibras atque inter praecordia exta animalium investigare aliquid temptaret divinum, turbata omnia cernit nec ea quae cupiebat scire poterat certus agnoscere. Exclamat turbatus et ait: «Heu, heu, nescio quid hic agitur, quod diis nostris contrarium esse putatur. Video enim deos nostros a longe discedere nec de praeparatis sacrificiis aliqua praelibare. Est hic, ut res ipsa docet, de officiis quorumpiam deorum, qui nobis adversari sunt soliti. Et mirum, si ad hanc fugam non aliquis de cultoribus dei Christi, quem crucifixum adserunt, deos nostros inpellat. Turibula timiamatis refrigescunt, arae tepescit ignis, et ipsum quoque ferrum iniectum victimis hebetare conspicitur. Require nunc, sacratissime auguste, quis adstet aquis ablutus, balsamo unctus; et abscedat protinus, ut accedant dii, quos invocamus». Et haec dicens, acsi ipsum cerneret de his Christum ultorem, procidens ad terram exanimis, offensa proclamat numina. Tunc et ipse imperator, deposito diademate, ait: «Quis est hic numinibus nostris contrarius ac religionis christianae socius, qui fronte chrysmatis inscriptione signatam ferat lignumque crucis adoret ? Ne moretur edicere». Tunc unus de armigeris augusti in medio positus, proiecit arma solo et ait: «Ego sum, cuius deus Christus est, et qui eius baptismo ablutus et cruce redemptus sum; qui semper eius nomen invocabam, dum haec sacerdotes vestri daemoniis haec quae sunt adposita consecrarent. Eius nomen fugiunt dii vestri nec possunt in loco illo stare, ubi tantae maiestatis nomen fuerit invocatum». Haec dicente puero, obstupefactus imperator et tremens, reliquit templum daemoniorum, tantusque omnes adstantes Dei timor accendit, ut nullus augustum ad palatium sequeretur, sed cuncti, erectis ad caelum palmis et oculis, dominum Christum uno ore unoque consensu laudabant atque, ut eisdem adiutor exsisteret, voce supplici invocabant. Quae relatio ne cui fortassis videatur incredula, paucos ex his subiciam versos:

Principibus tamen e cunctis non fuit unus,
Quem puero memini, ductor fortissimus armis
Conditor et legum celeberrimus, ore manuque
Consultor patriae, sed non consultor habendae
Religionis, amans ter centum milia divum.
Augustum caput ante pedes curvare Menervae
Fictilis et soleas Iunonis lambere, plantis
Herculis advolvi, genua incerare Dianae.
Forte litans Achaten placabat sanguine multo
Vittatus de more senex, manibusque cruentis
Tractabat trepidas laetali frigore fibras
Postremosque animi pulsos in corde taepenti
Callidus interpres numeris et fine notabat;
Cum subito exclamat media inter sacra sacerdos
Pallidus: «En quid ago ? Maius, rex optime, maius
Numen nescio quod nostris intervenit aris.
Accitas video longe dispergere umbras.
Nescio quis certe subrepsit christicularum
Hic iuvenum; genus hoc hominum tremit infula et omne
Pulvinar divum. Lotus procul absit et unctus,
Pulchra reformatis redeat Proserpina sacris».
Dixit et exsanguis conlabitur, ac velut ipsum
Cerneret exerto minitantem fulmine Christum,
Ipse quoque exanimis, posito diademate, princeps
Pallet et adstantes circumspicit, equis alumnus
Chrysmatis inscripto signaret timpora ligno,
Qui Zoroastreos turbasset fronte susurros.
Armiger e cuneo puerorum flavicomantum,
Purpurei custus lateris deprehenditur unus,
Nec negat et gemino gemmata hastila ferro
Proicit ac signum Christi se ferre fatetur.
Prosiluit, pavido deiecto antistite, princeps,
Marmoreum fugiens nullo comitante sacellum,
Dum tremefacta cohors, domini oblita, supinas
Eregit ad caelum facies atque vocat Iesum.

Hos tantum versiculos ad haec quae narravi confirmanda inserui lectioni, ostendens, quid nomen christianum, quid crucis vixillum prosit his, qui fide credentes, opere perficiunt quae crediderunt, sicut superius dictum est.

De sancto Laurentio martyre et levita.

Templum erat in quodam loco beati Laurenti et reliquiis et nomine consecratum, quod per incuriam longinqui temporis valde detectum erat. Quod cum renovare loci incolae vellent, silvas adeunt, incisa levigataque ligna, trabes efficiunt, inpositisque plaustris ad locum exhibent. Quibus per humum ad ordiendum extensis, una brevior est reperta; statimque sacerdotis animum, qui haec insistebat, dolor maximus attigit, et flens valde, quid ageret, quo se verteret, ignorabat. Tunc intuens roborem breviorem, ait: «O Laurenti beatissime, appositus igni glorificate, semper pauperes fovens ac reficiens, cogita paupertatem meam, quia non est exiguitate nostrae facultas, qualiter hic alia exhibeatur». Ilico cunctis attonitis, trabes crevit in tanto spatio longitudinis, ut necesse esset, partem magnam incidi. De qua industria plebis, beneficia perdere nefas putans, credens eam manu martyris tactam ac prolongatam, partem quae superfuerat frustratim decerpens, diversas infirmitates saepe submovit. Quod Fortunatus presbiter his versibus prosecutus est:

Laurenti, merito flammis vitalibus uste,
Qui fervente fide victor ab igne redis,
Dum templa novant breviore robore plebes,
Creveruntque trabes, crevit et alma fides;
Stipite contracto tua se mercede tetendit,
Quantum parva prius, postea caesa fuit.
Crescere plus meruit succisa securibus arbor,
Et didicit sicca longior esse coma.
Unde recisa fuit, populus fert inde salutem:
Si venit intrepidus, lumina caecus habet.

Multo plures exinde scripsit versiculos, quos ego praetermisi, hos tantum pro testimonio viri scribens. Acta sunt autem haec apud Brionas Italiae castrum. Nam vidi ego hominem, qui graviter dentium dolore laborans, acceptam de hoc ligno particulam a sacerdote, statim ut dentem attigit doloremque protenus caruit. Sed nec illud silendum putavi, quod reliquiae eius ab incendio hostilitatis ereptae, a quodam homine in Lemovicino delatae sunt. Qui cum saepius admoneretur per visum, ut easdem Aridio abbati deferret, nec iussionem impleret, ipse cum coniuge et omni familia aegrotare coepit. Tunc necessitate conpulsus, ut eas viro sancto detulit, mox sanitati restitutus abscessit.

De Cassiano martyre.

Cassianus martyr Italiae, puerorum magnificus doctor, adveniente persecutione, ipse puerili ac tenero gregi persecutorum iudicio traditur. At illi magistri sanguinem sitientes, ceratas caput inlidunt tabellas, secantes latitudinibus stilorum punctisque minutis transverberantes membra magistri, dignum Deo martyrem effecerunt. In cuius honore hodieque tantus timor habetur, ut nullus penitus de eius rebus aliquid sit ausus attingere. Quod si fecerit, aut arripitur daemonio aut morte repentina consumitur, non tamen inmunis ab ultione recedit.

De virtutibus martyrum Agricolae et Vitalis.

Agricola et Vitalis apud Bononiam Italiae urbem pro Christi nomine crucifixi sunt, quorum sepulchra, ut per revelationem fidelium cognovimus, quia nondum ad nos historia passionis advenit, super terram sunt collocata. Quae cum a multis, ut fit, vel tangerentur manu vel ore oscularentur, admonitus est aedituus templi, ut inmundi ab his arcerentur. Quidam audax atque facinorosus operturium unius tumuli removet, ut scilicet aliquid de sacris auferret cineribus; missoque introrsum capite, obpraessus ab eo, vix ab aliis liberatus, confusus abscessit; nec accipere meruit, quod temerario ausu praesumpsit, sed cum maiori deinceps reverentia sanctorum adivit sepulchra. Alius quoque tributa publica deferens, sacculum pecuniae, dum iter ageret, neglegenter amisit. Adpropinquans autem civitati, recognoscit, se amisisse publicum quod ferebat. Tunc prostratus coram sepulchris beatorum, cum lacrimis deprecatur, ut perditum eorum virtute reciperet, ne ipse coniuxque ac liberi ob id captivitati subigerentur. Egressus autem foris in atrio, virum, qui hanc pecuniam in via iacentem repererat, nanctus est; scrutatusque diligenter, illius horae tempore hic sacculum invenisse se dixit, quo iste martyrum auxilium flagitavit. Horum reliquias Namacius Arvernorum episcopus devote expetiit, ut scilicet eas in eclesia, quam ipse construxerat, collocaret. Direxitque unum illuc presbiterum, qui abiens cum Dei gratia, quae petierat detulit. Regressusque cum sociis, in quinto ab Arverna urbe miliario revertentes metatum accipiunt et ad episcopum missos dirigunt, ut eis quid agant iubeat ordinare. Mane autem facto, sacerdos, admonitis civibus, cum crucibus et cereis ad occursum sanctarum reliquiarum devotissimus properat. Cumque ei presbiter offerret, ut beatas reliquias aspiceret, si iuberet, et ille: «Mihi», inquid, «magis est haec credere quam videre. Sic enim in Scripturis legimus sanctis, et ipse Dominus beatos illos iudicat, qui eum cum non viderint credidissent». Hac itaque sacerdotis fide pollente, Dominus sanctos suos glorificat in virtute. Nam venientibus illis, subito contenebratum est caelum, et ecce imber umbrosus atque teterrimus super eos discendit, et tanta pluvia ibidem est diffusa, ut flumina per vias illas currere cernerentur. Verum tamen circa sancta pignora per unum valde iugerum neque una gutta visa est cecidisse. Et abeuntibus illis, pluvia eos a longe, quasi praebens obsequium, sequebatur, populum fovens, gestatores autem pignorum non attingens. Haec videns pontifex, magnificavit Dominum, qui fidei suae sic favens, talia ad sanctorum gloriam operare dignatus est. Congregatis vero civibus, cum magno gaudio atque devotione sanctam eclesiam his inlustratam pignoribus dedicavit.

De Victore Mediolanense.

Magnificatur etiam apud Mediolanensium urbem Victor inclytus martyr, quod saepius vinctos ab ergastulis dissolvat captivosque liberos abire permittat. Igitur quodam tempore Apollinaris cum Victorio duce Italiam petiit, quod agunt apud urbem Romam interfectum; Apollinarem incolae loci quasi captivum retenebant, dicentes: «Non videbis patriam tuam, sed dignas ut satelles tuus poenas exsolves». Haec autem comminati, miserunt eum in exilio apud urbem Mediolanensim. Factum est autem, ut adveniente festivitate sancti Victoris, convenientibus populis, et hic vigiliis interesset – sub libera enim custodia absolutus adtendebatur –, prostratusque coram sacro sepulchro sancti, cum semper tum inpensius orare coepit, ut eum virtus martyris ab hoc exilio liberaret. Circa medium vero noctis egressus ab aede, audivit unum de aegenis loquentem ad alium atque dicentem: «Quid putas, o conpauper, quae virtus sit huius martyris ? Verum dico nec fallor, quia in hac nocte quisquis captivus domino per fugam dilabitur, absolutus in patriam accedit, nec prorsus ultra repperitur». Haec Apollinaris verba quasi auspicium ex Dei nutu missum accipiens, iterum atque iterum provolutus ad tumulum martyris, orat, ut virtute eius adiutus absque inpedimento possit abscedere. Moxque vocato puero, equum sterni praecepit, dicens: «Hodie absolvendi sumus a vinculo isto custodiae». Et ascendentes ita Alpium iuga, congeriorum oppleta multitudine, pertransierunt atque Arvernum perlati sunt, virtute beati martyris praeeunte, ut a nullo interrogarentur, quo tenderent vel unde venirent. Manifestumque est, eos praesidio beati martyris ab hac aerumna fuisse salvatos.

De effracto calice.

Est enim apud eandem urbem basilica sancti Laurenti levitae, cui supra meminimus, ibique admirabili pulchritudine calix cristallinus habebatur. Acta vero quadam solemnitate, dum per diaconem ad sanctum altare offerretur, elapsus manu in terram ruit et in frustra comminutus est. At diaconus pallidus et exsanguis collecta diligenter fragmenta vasculi super altare posuit, non diffisus, quod eum possit virtus martyris solidare. Denique in vigiliis, lacrimis atque oratione deductam noctem, requisitum calicem repperit super altare solidatum. Quae virtus cum populis nuntiata fuisset, tanta animos devotione succendit, ut a sacerdote peterent, nova in honorem eius Deo solemnia celebrari. Tunc pontifex loci, suspensum super altare calicem, et tunc agens, et in posterum per singulos annos devotissime instituit celebrari.

De sanctorum Gervasi, Protasi corporibus, et de sancto Nazario.

In hac enim urbe beatorum martyrum Gervasi Protasique victricia corpora retenentur, quae diu, sicut ipsa passionis narrat historia, sub fossa latuerunt. Quae beato Ambrosio revelata atque ab eodem reperta, in basilicam, quam ipse proprio aedificavit studio, ostensis miraculis, sunt sepulta. De quorum reliquiis quia maxime Turonica urbs seniores eclesias contenet inlustratas, sed et per totum Galliarum ambitum Deo propitio dilatatae sunt. Sermo quadam vice de his quibusdam religiosis est habitus, vel qua de causa antedictae reliquiae tam condensae fuerint per loca singula distributa. Et quae super his quodam referente audivi, absurdum non putavi inserere lectioni, quia non contenetur in historia passionis. Aiebat enim, quod, quando haec gloriosa corpora translata in eclesia illa fuerunt, dum in honore ipsorum martyrum missarum solemnia celebrarentur, cecidisse e camera tabulam unam, qui inlisa capitibus martyrum, rivum sanguinis elicuerit. De quo infecta lenteamina vel pallulae sive vela eclesiastica, beatus cruor collectus est; qui usque adeo confluxisse fertur, quoadusque lenteamina, qui susciperent, sunt reperta. Ex hoc enim eorum reliquiae affatim collectae per universam Italiam vel Gallias sunt dilatae. Ex quibus et sanctus Martinus multa suscepit, sicut Paulini beatissimi narrat epistola. De sancti vero Nazarii ac Celsi pueri artubus, quos apud Ebredunensim Galliarum urbem passos lectio certaminis narrat, et ipsa ita clam propter paganorum insecutionem sepulta sunt, ut in tempora secutura oblivioni darentur. Referre erat solitus vir ille, qui de supradictis sanctis quae praefati fuimus enarravit, natam fuisse super haec sepulchra pirum arborem, et fecisse quodam paupere hortellum in hoc loco, qui hanc arborem concludebat. Verum cum poma iuxta morem tempore debito ferret, quicumque exinde infirmus, qualibet aegritudine detentus, pomum mordicus decerpsisset, mox ablata infirmitate convaliscebat. Unde magnum quaestum pauper ille habebat. Sed cum se revelantes martyres, arborem incidi iussissent, pauper ille in magnis fletibus prorumpens, incidi arborem non sinebat. Quo remoto, succisa piro, basilica miro opere aedificata est; in cuius etiam altari beati Genesi Arelatensis martyris reliquiae venerantur. Tantaque pauper ille fide praelatus est, ut sacerdotium in hac eclesia deinceps promereretur.

De reliquiis sancti Saturnini.

Saturninus vero martyr, ut fertur, ab apostolorum discipulis ordinatus, in urbe Tolosacium est directus. Qui inpulsu paganorum bovis petulci religatus vestigiis, per grados Capitulii praecipitatus, praesentem finivit vitam, capitis conpage dispersa. Cuius reliquiae cum a quibusdam religiosis in regionem alteram transferrentur, iteneris ordo contulit, ut Brivatensis pagi situm in Arverno territurio terminum praeterirent. Sole quoque ruente, ad hospitium cuiusdam pauperis divertunt, mansionis postulando necessitatem. Recepti quoque ab homine, quid exhibeant narrant. At ille humanitatis intuitu et Dei timore commonitus, capsam cum reliquiis in cellam penariam ponit ac super annonam, quae erat in vase condita, locat. Mane quoque dato, viri, acceptis pignoribus, gratias agentes homini, iter quod coeperant abierunt. Sequenti vero nocte admonitur vir ille per visum, dicente sibi quodam sine: «Ne maneas in hoc loco; sanctificatus est enim a pignoribus martyris Saturnini». Ille quoque parvi pendens visionem, nihil de his, ut habet rusticitas, quae admonitus fuerat, retractavit. Nec mora, inruit in taedium, ac parvitas facultatis eius coepit paulatim minui, uxor vero illius ab alio languore tabescere. Quid plura ? Infra unum annum in tanta redactus est exiguitate, ut nihil ei, unde aleri aut tegi possit, sicut humana deposcit necessitas, remaneret. Tandem conversus ad se, dicit ad coniugem: «Peccavi coram Deo et sanctis eius, ut ab hoc hospitiolo, sicut sum admonitus, non recessi. Et scio, quod ob hoc nobis mala quae patimur accesserunt. Nunc autem pareamus visioni, quam vidimus, et removeamus hoc hospitiolum a loco isto, ut salvemur». Tunc amoto tugurio, oratorium ex ligneis formatum tabulis collocavit; in quo cotidie orationem fundens, opem beati martyris flagitabat. Tandem cessantibus plagis, aptanti manus ad operam tanta fructuum consequentia fuit, ut in modici temporis spatio amplius quam perdiderat repararet. Haec infra nostro territurio gesta sunt. Sed nec hoc silebo ad conpraemendam malorum superbiam, quod Plato quidam Chlotharii regis tempore ad Pauliacensim monasterium accedens, in cuius oratorium huius sancti reliquiae contenentur, pro eo quod munus aliquod ab abbate non accepisset, dixisse fertur: «Ego faciam de hac eclesia domum regis, in cuius unum angulum equi eius alantur». Et cum furore discedens, dum ad principem abire disponit, conprehensus a febre, die tertia spiritum exalavit. Discendens velociter ad infernum, domum Dei reliquid ad cultum eius, cuius prius fuerat nomine consecrata.

De XXXXVIII martyribus apud Lugdunum passos.

Quadraginta octo vero martyrum nomina, qui Lugduno passi dicuntur, haec sunt: Vettius Epagatus, Zaccharias, Macharius, Alcipiadis, Silvius, Primus, Alpius, Vitalis, Comminius, October, Philominus, Geminus, Iulia, Albina, Grata, Aemelia, Postumiana, Pompeia, Rodonae, Biblis, Quarta, Materna, Elpenipsa, Stamas. Hii autem bestiis traditi sunt: Sanctus et Maturus, Alexander, Ponticus, Blandina. Hii sunt qui in carcerem spiritum reddiderunt: Arescius, Photinus, Cornelius, Zotimus, Titus, Zoticus, Iulius, Aemelia, Gamnitae, Pompeia, Alumna, Mamilia, Iusta, Trifimae, Antonia et beatus Photinus episcopus. Quorum sancta corpora iudex iniquus igni tradi praecepit exustaque in Rodanum pulvera iussit spargi. Sed postquam haec gesta sunt, cum christiani maerorem maximum haberent, quasi deperissent beatae reliquiae, nocte apparuerunt viris fidelibus in eo loco quo igni traditi sunt stantes integri ac inlaesi. Et conversi ad viros, dixerunt eis: «Reliquiae nostrae ab hoc collegantur loco, quia nullus periit a nobis. Ex hoc enim translati sumus ad requiem, quam nobis promisit rex caelorum Christus, pro cuius nomine passi sumus». Haec renuntiantes viri illi reliquis christianis, gratias egerunt Deo et confortati sunt in fide, collegentesque sacros cineres, aedificaverunt basilicam mirae magnitudinis in eorum honore. Et sepelierunt beata pignora sub sancto altare, ubi se semper virtutibus manifestis cum Deo habitare declaraverunt. Locus autem ille in quo passi sunt Athanaco vocatur, ideoque et ipsi martyres a quibusdam vocantur Athanacenses.

De sepulchris sanctorum Herenei, Epipodii, Alexandri.

Igitur martyrio consummatus gloriosus Photinus episcopus, qui Lugdunensi praefuit urbi sacerdos, per certaminis nobilis meritum invectus est caelo. Cui et merito et sanctitate condignus Hereneus successit episcopus, per martyrium et ipse finitus. Hic in cripta basilicae beati Iohannis sub altari est sepultus. Et ab uno quidem latere Epypodius, ab alio Alexander martyr est tumulatus. De quorum monumentis si pulvis cum fide collegatur, extemplo medetur infirmis. Magna enim claritas in cripta illa contenetur, quae, ut credo, meritum martyrum signat.

De sancto Benigno martyre.

Benignus autem ac dominici nominis testis apud Divionensim castrum martyrio consummatus est. Et quia in magnum sarcophagum post martyrium conditus fuit, putabant nostri temporis homines, et praesertim beatus Gregorius episcopus, ibi aliquem positum fuisse gentilem. Nam rustici vota inibi dissolvebant et quae petebant velociter inpetrabant. Ad hoc ergo beati sepulchrum quidam, dum exinde multa beneficia perciperet, cereum detulit; quo accenso, domi rediit. Puerulus enim parvulus haec observans, illo abeunte discendit ad tumulum, ut ardentem cereum extingueret et auferret. Quo discendente, ecce serpens mirae magnitudinis de alia parte veniens, cereum circumcingit. Puer autem timens, sursum rediit et bis aut tertio cereum auferre temptans, obsistente angue non potuit. Talia et his similia beato pontifici nuntiata nullo modo credebat, sed magis, ne ibidem adorarent, fortiter testabatur. Tandem aliquando Dei martyr beato se confessori revelat et dicit: «Quid», inquid, «agis ? Non solum quod tu dispicis, verum etiam honorantes me spernis. Ne facias, quaeso, sed tegmen super me velocius praepara». De qua ille visione concussus, beatum sepulchrum adit ibique diutissime pro ignorantia cum fletu veniam deprecatur. Et quia cripta illa, quae ab antiquis inibi transvoluta fuerat, diruta erat, rursum eam beatus pontifex reaedificavit, eleganti transvolvens opere. Sed sanctum sepulchrum, nescio qua causa faciente, foris evenit. Quod ille intus transferre cupiens, convocatis ad hoc obsequium abbates atque alios religiosos viros; in quo conventu grande miraculum beatus martyr et populis et suo praestetit confessori. Erat quippe validum, ut supra diximus, illud sarcophagum, ut talem in isto tempore nec tria paria bovum trahere possint. Cumque diutissime morarentur nec invenirent, qualiter eum intus inferrent, sanctus Gregorius, inluminatis cereis, cum grandi psallentio adprehensum a capite martyris sarcophagum, et duo presbiteri ad pedes moventes eum, in cripta habilissime detulerunt, et ubi ipsis fuit placitum, conposuerunt; quod non minimum populis spectaculum fuit. Post paucos autem annos ab euntibus in Italiam passionis eius historiam adlatam beatus confessor accepit. Sed et deinceps sanctus martyr multis se virtutibus manifestavit in populis. Nec moratus, super criptam illam basilicam magnam iussit aedificari. In proximo autem est et alia basilica, in qua Paschasia quaedam religiosa veneratur. Nam visum est eo tempore structoribus, quendam anum egressam fuisse ab ipsa basilica, nigra veste, cigneo capite vultuque decora, quae sic affata est structoribus: «Heia, dilectissimi, perficite opus bonum; eleventur machinae, quibus erigitur haec structura, et merito acceleratur, quae talem habet exsecutorem. Nam si permitteretur, ut vestrorum oculorum acies contemplaret, nempe videbatis vobis operantibus sanctum praeire Benignum». Haec effata, basilicam, de qua egressa fuerat, ingrediens, nulli ultra conparuit. Autumabant enim eius temporis homines, beatam ibi apparuisse Paschasiam. Super lapidem vero illum, in quo cum plumbo remisso pedes eius confixi fuerunt, factis loculis vinum aut siceram multi infundunt; unde, si aut oculi lippitudine gravati aut quaelibet vulnera fuerint peruncta, protinus, fugata infirmitate, sanantur. Quod ego evidenter expertus sum. Nam cum mihi nimia lippitudine oculi gravarentur, ex hoc sacrato unguine tactus, dolorem protinus carui. Cum autem ad Arvernam regionem lues illa inguinaria adveniret, quae sancti Galli episcopi oratione depulsa est, et in subita contemplatione parietes domorum atque eclesiarum signarentur atque caraxarentur, matri meae apparuit in visu noctis quasi vinum, quod in apothecis nostris habebatur, sanguis esset effectus. Cui lamentanti ac dicenti: «Vae mihi, quia signata est plagae domus mea», ait ei vir quidam: «Nosti», inquid, «quod post pridie, quod erit in Kalendis Novembris, passio Benigni martyris caelebrabitur ?» «Novi», ait. «Vade», inquid, «et vigila totam noctem in honore ac revoca missas, et liberaberis a plaga». Expergefacta autem a somno, implevit quae sibi fuerant imperata, signatisque vicinorum domibus, domus nostra inviolata permansit.

De reliquiis sancti Symphoriani martyris.

Simphorianus martyr apud Agustidunensim urbem martyrium consummavit. De loco autem illo, ubi gladio percussus est, et sanguis eius effluxit, quidam religiosus tres lapillos cum ipso sanguine levavit et in capsa argentea reconditos in eclesiam ligneis constructam tabulis apud Thigernum castrum urbis Arvernae in altari sancto locavit. Tempore autem, quo Theodoricus rex Francorum regionem illam evertit, hoc castrum ab hostibus incendio concrematur. Cumque ab aliorum domorum exustione domus Dei, quae, ut diximus, ligneis erat tabulis fabricata, igni adprehensa consumeretur, populi plangentes dicebant: «Utinam vel beatae reliquiae non perissent!»Interea cum prunarum magnus esset de incendio acervus effectus, subito aquilone flante atque urente, vehementer favillae ab incendio relictae per diversa iaciuntur. Ecce capsa illa argentea in medio copiosi ignis inlaesa refulgens, tamquam sidus praeclarum apparuit. Collegentes autem eam qui tunc aderant clerici, requirentes, nihil de beatis pignoribus diminutum repperientes, inter tam valida incendia speciem tam tenuem sic fuisse salvatam, – in qua, ut ita dicam, non solum haec, sed etiam mille librae argenti aut ferri potuissent sine mora dissolvi, – vere magna ibidem virtus apparuit, quae populum ad Dei cultum et honorem sui nominis roboravit; qui, factam deinceps aliam in eodem loco basilicam, sanctas reliquias in altare posuerunt.

De sancto Marcello martyre.

De beati vero Marcelli Cavillonensis martyris virtutibus pauca ad nos mittenda memoriae monimenta venerunt, quae quamlibet parva censeantur in dictis, ad eum tamen referenda, qui haec operatur in singulis. Causa quaedam extiterat, ut Fedamius, Eunomi quondam Arverni presbiteri filius, Cavillonensim urbem adiret, idemque apud basilicam sancti martyris Marcelli hospitalem habebat, ab abbate loci victus stipendia capiens. Ipse enim quae loquor exposuit: «Inter duos», inquid, «viros orta fuit intentio; hisque litigantibus, in hoc lis ipsa subiit, ut eam sacramento dirimerent. Ingressique basilicam sancti martyris, elevatis homo manibus ad periurandum, cum nomen sancti voluisset ore patulo nominare, haesit vox in faucibus, nec lingua ad officium poterat reflecti. Sed ne hoc quidem parum videretur ad beati athletae gloriam, ipse cum elevatis manibus quasi aeneus totus inriguit. Tunc oratio facta pro eo absolvi diaboli arte vinctum obtenuit; ipse quoque post absolutionem sermone proprio opus suum confessus, quae neglegenter egerat emendavit».

De sancto Valeriano martyre et socio eius.

Huic martyri adiungitur et sanguine et agone propinquus beatus athleta Valerianus, qui apud castrum Trinorciensim quadragesimo a Cavillonensi urbe miliario, consummato certamine, tumulatus est. Igitur Gallus huius urbis comes coeliaci morbi dolore gravatus, quae totam alvum non modo tortura, verum etiam tumore ita conflaverat, ut ydropicus putaretur, nihil aedere nihilque poti capere possit, fiebatque iuxta hoc contagium inaediae morbo deficere. Qui prope exanimis, cum se cerneret disperatum, rogat se deportari ad beati martyris tumulum. Ubi cum proiectus fuisset, accessit ad eum Epyrechius presbiter, qui tunc ipsam regebat eclesiam, vir virtutum et purae mentis homo, sicut ipsi oculis nostris inspeximus, dixitque ei: «Si vis sanus fieri, confide in virtute martyris gloriosi et vove, ut unam trabem cum ligaturis suis ad huius templi tecta recuperanda transmittas. Erit enim tibi praesidium, si ea devote impleveris quae promittis». At ille adtentus orans, vovit quae presbiter indicavit; statimque sanus factus, trabem, nullo commonente, ad basilicam sancti exhiberi praecepit. Ecce quid praestat dominus Iesus Christus in terris martyribus sanctis, quos glorificatos adscivit in caelestibus regnis! Nec inmerito, quia sacrum nomen eius corde credentes, in operibus invocantes, in temptationibus confitentes, non modo ut fideles servi dominum sunt secuti, verum etiam et alios, ut sequerentur, suis exemplis incitaverunt.

De Timotheo et Apollinare.

Timotheus et Apollinaris, apud Remensium urbem consummato martyrio, caelestia regna meruerunt. Quorum reliquias quidam, aedificata in eorum honore basilica, devotus expetiit. Pontifex vero qui aderat cum honore per presbiterum dirigit. Cumque iter ageret, mulier inportuna et, credo, indigna merito, in via procedit, salutatumque presbiterum, deosculat lenteo, quo sacrae tegebantur favillae; rogat sibi de his aliquid condonari. Tunc presbiter diu dubitans et tribuere differens, victus tandem ab inprobitate eius, divisit ei particulam. Ascendensque sonipem, iter expedire coepit iniunctum, sed percutiens utraque equi latera, nequaquam poterat promoveri; ipse vero ita gravatus erat, ut vix caput valeret eregere. Intellegens autem, martyrum se virtute teneri, paenitentia motus utiliter recepit, quod neglegentia intercedente largire praesumpsit; restitutumque in capsa quod abstulerat, abire permissus est.

De Eutrope martyre.

Eutropis quoque martyr Sanctonicae urbis a beato Clemente episcopo fertur directus in Galliis, ab eodem etiam pontificalis ordinis gratia consecratus est; impletoque huius officii ordine, peracta in incredulis praedicatione, insurgentibus paganis, quos auctor invidiae credere non permisit, inliso capite victor occubuit. Sed quia eo tempore, instante persecutione, neque digno loco sepultus neque a christianis debito honore veneratus est, valde datum est oblivioni, eum martyrem fore. Quod hoc ordine traditur revelatum. Post multa annorum spatia in eius honore basilica aedificata est, expletoque opere, Palladius, qui tunc sacerdotalis ordinis cathedram regebat, convocatisque abbatibus, sacros cineres in loco quem praeparaverat transferri studuit. Quod cum factum fuisset, duo ex abbatibus, reserato operturio, sanctum corpus aspiciunt contemplanturque cicatricem capitis, qua in parte defixum fuerat securis acumen. Sed ne praesens visio duceretur in irritum, etiam spiritalis haec doctrina commonuit: hilicet cum sequenti nocte stravissent sacerdotes membra quieti, apparuit per visum his duobus, dicens: «Cicatricem quam contemplati estis in capite, scitote, me per eam martyrium consummasse»; et ex hoc, quod martyr esset, innotuit populis, quia non aderat historia passionis.

De Amarando martyre.

Amarandus autem martyr apud Albigensim urbem, exacto agonis fidelis cursu, sepultus vivit in gloria. Cuius, ut historia passionis declarat, sepulchrum diu vepribus sentibusque contectum latuit, sed, Domino iubente, christianis populis revelatum est, et cripta, in qua quiescebat, patefacta resplenduit. Sed cum, hostilitate inpellente, locus ille ab habitatoribus fuisset evacuatus, a longinquo venientes incolae, honorem beato martyri quasi custodi proprio nitebantur inpendere. Igitur cum cereos frequenter devotio christiana deferret, quadam die contigit, ut quidam prae longinquitate itineris incrementum ignis, quo accenderetur cereus, non exhiberet. Arreptamque silicem ferro verberat, quasi ignem eliciturus. Quod dum ageret, et crebris ictibus lapidem quatiens, nihil foci possit excutere, caelesti lampadae cereus, qui iam beato sepulchro adfixus erat, inluminatur; factumque est, ut, quae humanae non expleverant industriae, peragerentur divini nominis maiestate. Cessante humano studio, caelestia officia ministrantur, luminisque novi fulgore cereus clarificatur accensus. Quod cum populis manifestatum fuisset, incrementum foci ulterius ad accendendum lumen nullus exhibere praesumpsit. Postquam vero locus ille inhabitari ab hominibus assiduae coepit, atque ibi domos, in quibus ignis accenderetur, adessent, hoc miraculum non est ultra praestitum plebi, cum aliis miraculis frequentius inlustretur.

De Eugenio martyre.

Huic criptae sociatur et ille Honorificianae persecutionis martyr Eugenius, sacerdotalis infulae maximum decus, quem in hac urbe detrusum exilio, vel ipsius vel sociorum eius passio narrat. Hic cum magnis in saeculo polleret virtutibus et iam victor de tormentis martyrialibus exsilisset, tempus vocationis suae, quo arcessiretur ad gloriam, Domino revelante cognovit. Illud praecipuae, quod populis occulebatur, manifestum noscens, se martyri Amarando socium esse futurum, ad eius sepulchrum diregitur, prostratusque solo, diutissime orationem fudit ad Dominum. Dehinc expansis per pavimentum brachiis, spiritum caelo direxit, qui a christianis collectus, in ipsa qua diximus cripta sepulturae mandatus est. Ad cuius festivitatem cum tempore quodam innumeri populi convenirent, negotia multa in atrio protulerunt. Puella vero una ex habitatoribus loci stationem adit, quasi aliquid coemptura, speciemque sibi aptam aspiciens, a negotiatore suscepit. Et statim dicto citius porrectam alteri, negat se accepisse. Negotiator vero intente agebat: «Mea tibi eam manu protuli, tuque rimandam sollicite suscepisti». Illaque negante, ait negotiator: «Si tibi tanta est pertinacia, avaritia stimulante, negandi, iudicet illud beatus martyr Eugenius; ad cuius sepulchrum, si cum sacramenti interpositione dixeris, te non accepisse, damni mihi nihil aestimo, quod amisi». At illa pollicita, se posse ex hoc exsui sacramento, vadit otius ad sepulchrum; elevatisque manibus, ut iuraret, extemplo membris dissolutis inriguit, plantaeque eius adfixae sunt pavimento, vox haesit in gutturae, tantum os patulum a sermone nudum hiabat. Quod negotiator cum reliquo populo cernens, ait: «Prosit tibi», inquid, «virgo, haec species, quam tulisti mihi; sufficit ultio data per martyrem». Et haec dicens, a loco recessit. Illa vero in hoc tormento diutissime detenta, tandem, martyre iubente, locuta, palam confessa est, quod clam latere voluerat. Quid agis, o infelix avaritia ? Quid petendarum rerum alienarum succumbis mens feminea, non virilis ? Ut quid firmam loricam mentis modica transverberas sagitta cupiditatis ? Quid congregas, o homo, auri rubiginosi talenta, cum his arsurus in gehenna ? Quid tibi prosunt peritura lucra, quae aeternae vitae pariunt detrimenta iuxta illud Domini verbum: Quid prodest homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum patiatur ? Aut quam dabit homo commutationem pro anima sua ?

De eclesia Iciodorense in Turonico.

Eclesia est vici Iciodorensis sub termino Turonicae urbis, quae plerumque sacris miraculis inlustratur, fenestras ex more habens, quae vitro lignis incluso cluduntur, quo praeclarius aedi sacratae lumen, quod mundus meruerit, subministrent. Quam eclesiam fur inportunus adgreditur, ingressusque nocte, cum omnia cerneret custodum cura tueri et nihil de sacris ministeriis quod auferret adverteret, ait intra se: «Si aliud», inquid, «invenire non possum, vel has ipsas quas cerno vitreas auferam»; fusoque metallo, aliquid auri conquiri sibi. Ablatis igitur dissipatisque vitreis, metallum abstulit et in pago Biturigi territurii contulit. Missumque vitrum in fornace per triduum decoquens, nullum exinde opus potuit expedire; victusque crimine, divinum super se iudicium intuens, nequaquam motus perdurat in malis. Ablatum autem a cacavo vitrum, quod in pilulis nescio quibus conversum fuerat, advenientibus negotiatoribus venundedit, ut scilicet, accepta pecunia, novus Giezi lepram perpetuam conpararet. Nam adveniente die post anni curriculum, quod hoc furtum fecerat, caput eius tumori datur; oculi quoque inflantur, ut erui a suis locis autumentur. Haec autem ei singulis annis eveniunt in die illa, qua furtum admisit. Plangitque miser vitrum, quod ex itinere, quo transmisit, non potuit revocare.

De virtutibus sanctorum Rogatiani, Donati ac Similini confessorum.

Apud urbem vero Namneticam duo sunt martyres pro Christi nomine iugulati, quorum unus Rogatianus, alter Donatus est vocitatus. Habetur ibi etiam et Similinus magnus confessor. Igitur cum supra dicta civitas tempore Chlodovechi regis barbarica vallaretur obsidione, et iam sexaginta dies in hac aerumna fluxissent, media fere nocte apparuerunt populis viri cum albis vestibus, radiantibus cereis, a basilica beatorum martyrum egredi; et ecce alius chorus huic similis de basilica procedere antestitis Similini. Cumque coniungentes se, data salutatione, orationi incubuissent, recesserunt unusquisque ad locum unde progressus fuerat, ac protinus omnis phalanga hostilis inmenso pavore exterrita, ita subito impetu a loco discessit, ut facta luce nullus ex his repperiri possit. Apparuit ante dicta virtus Chilloni cuidam, qui tunc huic exercitu praeerat. Qui necdum erat ex aqua et Spiritu sancto renatus; qui statim conpunctus corde, conversus ad Dominum, iterata nativitate progenitus, Christum esse filium Dei vivi, clara voce testatus est.

De Nazario martyre.

In territurio quoque urbis ipsius, in vico quodam supra alveum Ligeris beati Nazari reliquiae contenentur. Igitur quodam tempore homo devotus baltheum, ex auro purissimo cum omni apparatu studiosissime fabricatum, super altare basilicae illius posuit, orans, ut in causis suis martyris virtus dignaretur adesse. Quo recedente, Britto quidam ex satellitibus Warochi Brittanorum comitis et primus cum eo adfuit, ablatoque violenter apparatu balthei, ipsum quoque baltheum repetit. Renitente presbitero ac dicente: «Dei res hae sunt et ad reficiendos pauperes sancto martyri sunt conlatae, ne famem pessimam patiantur, qui huic templo fideli devotione deserviunt; unde tu potius hic aliqua inferre, non auferre debebas». Non mollivit hominis avari animum abbatis illius praedicatio; sed potius succensus, minare ei coepit ac dicere: «Nisi sine mora refuderis baltheum, manu mea interimeris». Tunc victus abba, speciem super altare, quo sancta teguntur pignora, collocavit, dicens: «En ipsam quam petis reiculam; si metus de virtute martyris nullus est, aufer. Erit enim, ut confidimus, de vestigio iudex, si ea auferre praesumpseris». At ille nihil metuens, abstulit, iubens sibi equum ante ipsam basilicae porticum praeparari. Cui ait sacerdos: «Nullus umquam in hoc loco equum praesumpsit ascendere. Da, quaeso, gloriam Deo et honora martyrem, ne mali aliquid patiaris». Ille vero mandata neglegens sacerdotis, ascenso in atrio sancto equite. At ubi egredi venit, percussum ad portae limen superius caput, ad humum, testo disrupto, corruit, manibusque suorum deportatus, ut tugurium cuiusdam pauperculi, quod erat proximum, est ingressus, protinus spiritum exalavit. Quod Warochus audiens, et res quas hic abstulit restituit et de suo proprio multa contulit, pavore perterritus.

De sanctis aureis apud Agripinam urbem.

Est apud Agripinensim urbem basilica, in qua dicuntur quinquaginta viri ex illa legione sacra Thebeorum pro Christi nomine martyrium consummasse. Et quia admirabili opere ex musivo quodam modo deaurata resplendet, Sanctos Aureos ipsam basilicam incolae vocitare voluerunt. Quodam autem tempore Eberigisili episcopi, qui tunc huius urbis erat antestis, capitis medietas validis doloribus quatiebatur, – erat tunc temporis in villa oppido proxima. Quo dolore, ut diximus, valde attenuatus, misit diaconem suum ac sanctorum basilicam. Et quia in ipsius templi medio puteus esse dicitur, in quo sancti post martyrium pariter sunt coniecti, collectum exinde pulverem detulit sacerdoti. Verum ubi exinde caput attigit, extemplo dolor omnis exemptus est.

De Malloso martyre.

Ab hoc enim sacerdote sancti martyris Mallosi corpus repertum est hoc modo. Cum fama ferret, hunc apud Bertunensim oppidum martyrium consummasse, occultum erat hominibus illis, quo in loco quiesceret; erat tamen oratorium inibi, in quo nomen eius invocabatur. Supradictus vero pontifex in honore eius basilicam aedificavit, ut scilicet, cum aliquid revelationis de martyre acciperet, in ea beatos artus, Domino annuente, transferret. Denique in latere basilicae, id est in pariete, qui a parte erat oratorii, in absida collegit, praestolans Domini misericordiam, quid iuberet de martyre revelari. Post haec diaconus quidam Mettensis per visum ductus, ubi martyr quiesceret, est edoctus. Post paucum autem tempus veniens ad episcopum, et quasi certa signa, quae per visum viderat, relegens, cum prius ibidem non fuisset, ait episcopo: «Hic effode, et invenies corpus sancti», id est in medio absidae. At ille cum fodisset quasi in septem pedes, attigit nares eius odor inmensi aromatis, et ait: «Credo in Christo, quod ostendit mihi martyrem suum, quando haec me suavitas circumdedit»; et fodiens repperit sanctum corpus inlaesum, et emittens voce magna, Gloria in excelsis Deo omnem clerum pariter psallere fecit. Dicto quoque hymno, corpus sanctum in basilica transtulit, cum laude debita sepelivit. Ferunt ibidem et Victorem martyrem esse sepultum, sed non eum adhuc cognovimus revelatum.

De Patroclo martyre.

Patroclus quoque martyr, qui apud urbem Tricasinorum sepultus habetur, saepius se amicum Dei virtutibus multis ostendit. Erat enim super eum parvolum oratorium, in quo unus tantum clericus serviebat. Loci enim homines parvum exhibebant martyri famulatum, pro eo quod historia passionis eius non haberetur in promtu. Mos namque erat hominum rusticorum, ut sanctos Dei, quorum agones relegunt, attentius venerentur. Quidam igitur de longinquo itinere veniens, libellum huius certaminis detulit, lectori, quem in ipso loco servire diximus, prodidit ad legendum. Ille vero post decursa lectione valde gavisus, nocturno sub tempore, famulante lumine, velociter exemplavit. Hominibus quidem digressis, hic episcopo suo exhibet quae reppererat, putans, se per haec gratiam adsequere sacerdotis. At ille non credens, nisi confictum aestimans, caesum increpatumque clericum abscedere iubet, dicens: «Te haec iuxta votum tuum dictasse, manifestum est; nam numquam ea cum ullo homine repperisti». Post multum vero tempus, ut virtus martyris non esset occulta, abiit exercitus in Italiam; detulit passionis huius historiam, sicut a clerico tenebatur scripta. Tunc confusus valde episcopus, cognovit, vera esse quae a clerico dicebantur. Populus autem ex hoc magis honorare coepit martyrem, constructaque super eum basilica, festivitatem eius per singulos annos devote concelebrat.

De basilica sancti Antoliani martyris.

Antolianus autem martyr apud urbem Arvernam martyrium consummavit. In cuius honore Alchima, soror, Placidina, coniux Apollinaris episcopi, templum aedificare cupientes, multa sanctorum corpora, dum fundamenta iacerent, removerunt; nescientes, cuius meriti essent quorum sepulchra reppererant. Qua cum viritim sepelire propter aliorum sepulchrorum multitudinem, qui locum illum ab antiquo repleverant, non haberent, congregatam ossuum massam in unam proicientes fossam, humo operuerunt; ideoque, quod Deo vel sancto martyri acceptabile non fuisset, per visum cuidam apparuit. Viditque homo ille conquirentem beatum Antolianum cum reliquis sanctis atque dicentem: «Vae mihi, quia propter me multi fratrum meorum iniuriati sunt; verum tamen dico, quia qui haec coeperunt ad effectum perducere non possunt». Quod ita gestum est. Erectis tamen parietibus super altare aedis illius, turrem, ac columnis Pharis Heraclisque, transvolutis arcubus, erexerunt, miram camerae fucorum diversitatibus imaginatam adhibentes picturam. Nam ita fuit hoc opus eligans et subtile, ut per longa tempora rimarum frequentatione divisum pene in ruinam pendere videretur. Quod periculum Avitus pontifex cernens, anticipans futuram colomnarum stragem, iussit tegnos asseresque vel tegulas amoveri; quae submota nec adiutoria colomnis adposita, nutu Dei, discedentibus de machina structoribus, ut cibum caperent, recedentibusque et reliquis a basilica, dato colomnae inmenso pondere cum magno sonitu super altare et circa altare diruerunt, conpletaque est aedis nebula de effracti calcis pulvere. At sacerdos exsanguis, duorum damnorum detrimenta suspirans, ne et marmora confregissent, et aliquis deperisset e populo, scire non poterat, quid damni accessisset. Nullus enim propter nebulam pulveris illuc poterat accedere. Post duarum vero horarum spatium, recedente nebula, ingressi sunt vel defunctorum collegere corpora vel colomnarum fragmenta rimari. Nullum hominem perisse cognoscunt; altare quoque mirantur inlaesum, in quo de tanta altitudine inpactae colomnae nihil laesionis intulerunt. Quid plura ? Invenerunt omnia integra, cuncta contemplantur esse salvata; glorificant martyrem, conspiciunt Dei virtutem, qui sic altare colomnasque servavit inlaesas. In huius urbis territurio et Iulianus martyr agonis palmam legitime decertando promeruit. De cuius virtutibus quae ad nos usque venerunt in libro, quem de eius miraculis propriae scribere praesumpsimus, declaravimus.

De oratorio Iciacense in Arverno, ubi sanctus Saturninus requiescit.

In ipso quoque territurio tempore, quo Chramnus Arvernum abiit, cum diversa scelera ab eius gererentur ministris, quinque viri sacrosanctum oratorium domus Iciacensis furtim appetunt – habentur autem in eum sancti Saturnini reliquiae –, inruptumque, ablatis palleolis vel reliqua ministerii ornamenta, nocte tegente discedunt. Sed presbiter recognoscens furtum ac inter vicinos scrutans, nullum potuit ex his quae ablata fuerant indicium repperire. Protinus vero latrones, qui haec admiserant, in Aurilianensi se territurio transtulerunt; divisisque rebus, accepit unusquisque partem suam. Sed mox, insequente ultione divina, quattuor in seditionibus interfecti sunt. Quintus vero totam sibi furti huius hereditatem superstis remanens vindicavit. Sed ubi haec in domo sua contulit, statimque obtectis sanguine oculis, excaecatus est. Tunc conpunctus tam doloribus quam inspiratione divina, vovit, dicens: «Si respexerit Deus miseriam meam et mihi visum reddiderit, referam loco illi sancto quae abstuli». Et haec cum lacrimis orans, visum recepit. Accedens vero ad oppidum Aurilianensem, providente Deo, diaconem Arvernum invenit. Cui traditis rebus, suppliciter exoravit, ut easdem oratorio restitueret; quod diaconus devotus implevit.

De sancto Genesio Arverno.

Nuperrimo autem tempore in huius urbis Arvernae territurio, quod adiacit Tigernensi castello, Genesius eiusdem loci sanctus se hoc modo revelavit. Pauper quidam boves, quos ad exercendam culturam habebat, casu ab oculis dilapsos perdidit, eosdemque sollicita indage quaesitos repperire non potuit. Consequenti vero nocte apparuit ei vir quidam per visum, dicens: «Vade per viam, quae ad silvam ducit, et invenies boves, quos sollicite requiris, iuxta lapidem marmoris herbarum copiam decerpentes; iunctisque ad plaustrum, marmorem exhibe et super sepulturam, quae viae est propinqua, conpone. Ego enim sum, qui tibi haec loquor, Genesius, cuius est tumulus ille, qui in albis positus per martyrium ab hoc mundo migravi». Consurgens autem homo ille diluculo, repperit boves iuxta lapidem, fecitque sicut ei praeceptum fuerat per visum. Sed nec in hoc defuit miraculum, cum inmensum lapidem, quem a multa boum paria movere vix poterant, a duobus tantum delatus est bubus. Ex hoc enim multi infirmi ibidem venientes, votorum promissa solventes, sanitatem recipiunt. Audiens haec Avitus episcopus urbis illius, basilicam super tumulum sancti magnam aedificavit, dedicatamque, festivitatem in ea excoli praecepit, in qua nunc multa frequentia populorum cum votis, ut diximus, veniens, cum sanitate regreditur. Hanc etiam basilicam sancti Genesi Arelatensis reliquiis inlustravit.

De Genesio Arelatense martyre.

Hic vero martyr Genesius decesionem cervicis agonem pro Christi nomine apud eandem, Arelatensim scilicet, urbem, pollentem fervorem fidei, consummavit. Est autem ibi arbor, ubi dicitur decollatus fuisse, genere morus, ex qua infirmis multa plerumque beneficia, inpertiente martyre, sunt concessa. Sed decursis temporibus, cum rami cortixque eius pro salvatione a multis detraherentur, arefacta est. Verum tamen adhuc fideliter petentibus vivit, similia praebens medicamina quod superest de colomna.

De ponte Rodani.

Sed et pons quondam super Rhodanum fluvium, ubi beatus martyr natasse fertur, in die solemnitatis eius, disruptis catenis, quia super naves locatus erat, nutare coepit, ac prae nimio pondere populorum ipsae naves dehiscentes, in alveo fluminis populum submergebant. Tunc omnes simul in discrimine positi, una voce clamaverunt, dicentes: «Genesi beatissime, eripe nos propriae sanctitatis virtute, ne pereat plebs, quae fideliter advenit tua devote solemnia celebrare». Mox, flante vento, vulgus omne ad litus reductum, miratur, se virtute martyris esse salvatum. Nam et cancelli beati sepulchri saepius a Langobardis vel reliquis hostibus confracti sunt. Sed arrepti a daemone homines aut conprehensi rabiae, debachantes aut propriis se dentibus lacerantes, nihil de his quae violenter coeperant abstulerunt. Ferunt etiam in hac urbe fuisse mulierem, cui a viro crimen inpactum nec omnino probatum, a iudice, ut aquis inmergeretur, diiudicata est. Cui cum ad collum lapis inmensus funibus colligatus fuisset, in Rhodanum de navi praecipitata est. Illa vero beati martyris auxilium precabatur, et nomen eius invocans, aiebat: «Sancte Genesi, gloriosae martyr, qui has aquas natandi pulsu sanctificasti, erue me iuxta innocentiam meam!» Et statim super aquas ferri coepit. Quod videntes populi, susceperunt eam in navi et ad basilicam sancti deduxerunt incolomen; nec ulterius a viro vel a iudice est quaesita.

De muliere, cui crimen iniectum est.

O quantum innocentia praestat, quantum mens pura meretur! Nam simili sortae alia mulier a viro suo adulterii crimen accepit. Quod coram iudice diutissime denegans, cum propria confessione superari non possit, diiudicatur inmergi. Dehinc, currente ad spectaculum populo, ad pontem ducitur amnis Ararici, connexumque cum fune lapidem molarem collo eius, praecipitaverunt eam in flumine, increpante desuper viro atque dicente: «Ablue nunc aquis abundantibus fornicationes inmunditiasque tuas, quibus saepe maculasti stratum meum». Sed Domini pietas, quae insontes perire non patitur, providit stilum sub aquis, quem videre homo non poterat; qui suscipiens funem, sustenuit mulierem, ne ad fundum fluminis perveniret. Et erant utraque sub aquis, mulier scilicet et petra stili illius lance librata. Cumque iam sol occubitum peteret, propinqui feminae illius deposcunt a iudice, ut liceret per alveum torrentis cadaver parentis inquirere. Accepta itaque indulgentia, discenderunt ad locum, in quo praecipitata fuerat mulier. Videruntque eam pendere cum lapide, missoque unco, abstraxerunt illam; intellegentesque esse vivam, velociter ad basilicam, quae erat fluminis proxima, transtulerunt; timebant enim, ne iterum mergi iuberetur a iudice. Interrogabant autem mulieri, qualiter sub pelago vivere potuisset. Respondit: «Non mihi aliter, quam somnium visum est, nec amplius aquas sensi, nisi cum in his proiecta discendi aut ab his iterum sum resumpta, surrexi». Et mirabantur omnes, non potuisse eam mori in tali discrimine; salvavit enim illam purae conscientiae fides et Dominus, quem iugiter inprecata est. Deinde parentibus indulta, nec a iudice nec a viro est amplius inquisita; sed ad virtutes martyrum redeamus.

De Ferreolo et Ferrucione martyribus.

Visonticorum quoque civitas propriis inlustrata martyribus, plerumque miraculis praesentibus gaudet. Huic in abdita criptae duo, ut passio declarat, martyres Ferreolus atque Ferrucio sunt sepulti. Factum est autem quodam tempore, ut vir sororis meae, invalescente febre, graviter aegrotaret. Cumque iam quarti mensis spatio lectulo anhelus occumberet, ut nihil aliud coniux maesta, nisi quae sepulturae erant necessaria, cogitaret, sanctorum basilicam flens ac tristis expetiit; provolutaque coram sepulchris, palmis ac facie rigentem oppraemit pavimentum. Accedit autem fortuitu, ut extensa dexterae manus palma folium herbae salviae, quod pro honore martyrum in cripta conspersum fuerat, operiret. Postquam autem, fusa oratione, cum lacrimis surrexit a tumulis, putans aliquid de lenteaminibus, quae induta erat, manu prendisse, ut adsolet, volam contenuit clausam; egressaque basilicam, patefacta manu, folium herbae miratur. Obstupefacta vero, quid huc esset, munus caeleste indultum sibi divinitus recognoscit, ut scilicet per eum virtus martyrum infirmo succurreret. Domui igitur iam laetior rediens, folium dilutum aqua viro porregit ad bibendum. Qui ut hausit plenus fide, protinus sanitatem plenissimam meruit obtenere.

De sancto Dionisio martyre.

Dionisius vero episcopus Parisiorum urbi datus est martyr. Tempore vero, quo Sigibertus rex cum exercitu ad urbem illam venit et maximam vicorum eius partem incendio concremavit, quidam de primoribus eius ad basilicam antedicti martyris properat, non orationis devotione, sed tantum ut aliquid fraudaret ab aede. Hilicet ubi reserata ostia ac vacuum templum a custodibus repperisset, pallam holosiricam auroque exornatam et gemmis, quae sanctum tegebat sepulchrum, temerario ausu diripuit secumque sustulit. Veniens autem ad castra, fuit ei necessitas navigandi. Cumque puer eius, quem tunc creditum habebat, suspensis ad collum ducentis aureis, navem cum eodem ascendisset, subito a nullo tactus, de navi deruit, obpraessusque aquis, numquam potuit inveniri. Ille quoque iudicium Dei in se cernens per pueri amissionem et auri, velociter litori, de quo digressus fuerat, remeavit, pallamque sepulchri summa velocitate restituit. Et licet hoc fecerit, tamen diem, in quo haec admiserat, recurrente anni circulo, non attigit. Alius autem super sepulchrum sanctum calcare non metuens, dum columbam auream lancea quaerit elidere, elapsisque pedibus ab utraque parte, quia turritum erat tumulum, conpressis testiculus, lancea in latere defixa, exanimis est inventus. Id non fortuitu contigisse, sed iudicio Dei gestum, nullus ambigat.

De Quintino martyre.

Apud Virmandinsim vero oppidum Galliarum Quintinus martyr quiescit, cuius beatum corpus a quadam religiosa, quae dudum fuerat caecata, repperitur. Sed mox ut a fluminis fundi relevatum est, miraculum protulit, cum mulieris facie, ubi primum inluxit, lumina caecata restituit. In hac igitur urbe unus ex latronibus equum presbiteri furtim abstulit; inventus a presbitero, iudici manifestatur. Nec mora, adprehensus et in vincla conpactus, suplicio subditur; opus suum ore proprio indicans, patibulo diiudicatur. Sed presbiter metuens, ne ob sui damni causam anima hominis auferreretur, iudicem deprecans, ut, concessa illi vita, hic culpa reus absolveretur a poena, dicens, satis sibi esse iam factum, quod per tot tormentorum genera latro quae gesserat declarasset; sed severitas iudicis cum nullis precibus potuisset inflecti, reum patibulo condemnavit. Tunc presbiter cum lacrimis prostratus ad beati martyris tumulum, suppliciter deprecatur, dicens: «Quaeso, gloriosissime athleta Christi, ut eruas hunc pauperem de manu mortis iniquae, ne mihi fiat in obprobrium, si per meam accusationem moriatur hic homo. Ostende, deprecor, virtutem tuam, ut, quem asperitas humana nequit absolvere, lenis pietatis moderamine tu dissolvas». Haec sacerdote cum lacrimis deprecante, disruptis vinculis patibuli, reus ad terram ruit. Quod audiens iudex, timore perterritus et divinam admirans virtutem, nihil illi ultra nocere praesumpsit.

De Genesio Beorritanae martyre.

Est alius martyr infra terminum urbis Beorritanae, presbiterii honore praeditus, cuius passionis historia apud loci incolis legitur. Hic dum esset in corpore, castaneum diu aridam suis orationibus obtenuit viriditate redire. In cuius basilicam cum plerumque super infirmos mirabilia ostendantur, illud prae ceteris est admirabile, quod lilium dudum collectum et siccum in eius solemnitate denuo revirescit, ita ut intueantur illa die populi flores novos, quos pridem viderant arefactos. Ad huius enim sepulchrum plerumque sacramentum mendax prolatum a perfidis virtute martyris confutatur, ut, qui temeritate elatus advenerat, emendatus abscedat.

De Sigimundo rege.

Saepe enim Dominus arrogantiam contumacis mentis virga correctionis enervat, ut eandem cultus sui venerationi restituat, sicut quondam de Sigimundo rege manifesta fides gestum profert. Hic etenim post interemptum per iniquae consilium coniugis filium conpunctus corde, Agauno dirigit, ibique prostratus coram sepulchris beatissimorum martyrum legionis felicis, paenitentiam egit, deprecans, ut quaecumque deliquerat in hoc ei saeculo ultio divina retribueret, ut scilicet habeatur in iudicio absolutus, si ei mala quae gesserat, priusquam de mundo decedat, repensetur. Ibique et psallentium cotidianum instituit locumque tam in territuriis quam in reliquis rebus affluentissime ditavit. Postea vero captus a Chlodomere rege cum filiis, interfectusque eius iussu, ad eodem locum delatus, sepulturae mandatus est; quem in consortio sanctorum adscitum ipsa res quae geritur manifestat. Nam, si qui nunc frigoritici in eius honore missas devote celebrant eiusque pro requie Deo offerunt oblationem, statim, conpressis tremoribus, restinctis febribus, sanitati praestinae restaurantur.

De sanctis Agaunensibus.

Magna est enim virtus ad antedictorum martyrum sepulchra, de quibus relictis pluribus pauca perstringere libuit. Mulier quaedam filium suum unicum ad hoc monasterium adducens, abbati tradidit erudiendum, videlicet ut factus clericus sanctis manciparetur officiis. Verum cum iam spiritalibus eruditus esset in litteris et cum reliquis clericis in choro canentium psalleret, modica pulsatus febre, spiritum exalavit. Cucurrit mater orbata ad obsequium funeris plangens, sepelivitque filium. Verum tamen non sufficerunt hae lacrimae dolori, quae in exsequiis sunt effusae, sed per dies singulos veniebat et super sepulchrum nati sui, emissis in altum vocibus, heiulabat. Cui tandem apparens per visum noctis beatus Mauricius, ait: «Quid tu, o mulier, incessanter filii obitum plangens, numquam desistis a luctu ? Cui illa: «Dies, inquid, «vitae meae hunc planctum non expleunt, sed dum advixero semper defleam unicum meum; nec umquam mitigabor a lacrimis, donec oculos corporis huius debita mors concludat». Cui ille: «Noli ita», ait, «quasi mortuum flere, sed aequanimiter age! Nam scias, eum nobiscum habitare et sedes vitae perennis consortio nostro perfrui. Et ut veraciter credas, certa esse quae loquor, surge crastina die ad matutinum, et audies vocem eius inter choros psallentium monachorum. Et non solum die crastina, sed etiam omnibus diebus vitae tuae, cum veneris, audies in psallentio vocem eius; ideoque ne fleveris, eo quod gaudere te oporteat potius quam lugere». Surgit mulier longaque ducit suspiria, nec obdormit in stratu suo, donec signum ad consurgendum commoveatur a monachis. Quo commoto, accedit ad eclesiam, aliqua de visione quam viderat probatura. Nihil enim praeteriit de pollicitatione sancta, sed quae fuerant divinitus nuntiata mox impleta noscuntur. Verum, ubi cantor responso, antephonam caterva suscepit monachorum, audit genetrix, parvuli vocem cognoscit et gratias agit Deo. Sed et illud quod martyris ore promissum habebatur prorsus impletum est, ut omnibus diebus vitae suae, cum accessisset mulier ad psallentium, vocem audiret huius infantuli inter reliqua modolamina vocum. Cum autem Gunthramnus rex ita se spiritalibus actionibus mancipasset, ut, relictis saeculi pompis, thesauros suos eclesiis et pauperibus erogaret, accedit, ut, misso presbitero, munera fratribus, qui sanctis Agaunensibus deserviunt, ex voto transmitteret, praecipiens presbitero, ut ad eum rediens sanctorum sibi reliquias exhiberet. Igitur dum, impleta regis praeceptione, cum his regrederetur pignoribus, Limanni laci, per quem Rhodanus influit, navigium petit. Extenditur autem lacus ille in longitudine quasi stadiis quadringentis, latitudinis vero in stadiis 150. Denique revertens presbiter, ut diximus, cum navigium hoc fuisset adgressus, subito tempestas exorta fluctus tollit; ad sidera surgunt undarum montes, et nunc puppis naviculae, prora dehiscente, fertur in altum, nunc iterum, dimersa puppi, prora tollitur in sublimi. Turbantur nautae, et nihil aliud nisi sola mors in periculo praestolatur. Tunc presbiter, cum videret, se his fluctibus obrui et spumis undarum ipsarum graviter operiri, extracta a collo capsula, quae sanctorum pignora contenebatur, undis tumentibus fidus obiecit, ac sanctorum praesidium clara invocat voce, dicens: «Ne peream in his fluctibus, virtutem vestram depraecor, martyres gloriosi, sed potius, qui iugiter pereuntibus praebetis auxilium, mihi, quaeso, dexteram salutis porregere dignamini; fluctus obpraemite nosque ad litus optatum vestri adiutorii ope reducite». Et haec dicens, cessante vento, decedentibus undis, ad litus evecti sunt. Haec ab ipso cognovi presbitero. In hoc enim stagno ferunt tructarum piscium magnitudinem usque ad centum librarum pondere trutinari.

De Victorio Massiliense.

Est et ad sepulchrum sancti Victoris Massiliensis martyris mira virtus. Nam cum saepius ad eum accedentes infirmi sanentur reliqui, inergumini tamen multum se conlidentes et martyrem declamantes, eiectis daemonibus, liberantur. Auriliani autem patricii servus a daemonio correptus, dolendo exitu cruciabatur, ita ut plerumque propriis se morsibus laceraret; sed adductus ad basilicam sancti, cum se exuri eius virtute fateretur, debachans per totam aedem, die tertia mundatus abscessit. Qui in tantum fidei merito roboratus est, ut deinceps, humiliatis capillis, abbatis sortitus ordinem, monasterio uni praeponeretur.

De sancto Baudilio martyre.

Est apud Nemausensis urbis oppido Baudillii beati martyris gloriosum sepulchrum, de quo saepius virtutes multae manifestantur. Ex quo sepulchro laurus orta et per parietem egressa, arborem foris fecit, salubri coma vernante. Quod saepe loci incolae in multis infirmitatibus habere caeleste remedium sunt experti. Pro quibus virtutum beneficiis cum plerumque nudaretur a foliis vel ipsa quodadmodo cortice, arida est effecta. Unde quia morbos ab ea multorum infirmitatum diximus depelli, longum fuit singulos quosque memorari; ideo haec sufficere putavi, quod ea medicamenta largiendo aridam effectam dixi. Nam fertur celebre a negotiatore quodam in Oriente de his foliis deportatum pignus fuisse; sed priusquam portum negotiator attingeret, inerguminus in eclesia, adire Baudillium martyrem orientalem plagam, stupentibus populis, declamavit. Ostendit autem beatus martyr et in aliis virtutem suam. Ara vero Theodorici regis Italici dux, dum in Arelatensi urbe resederet, extetit ei quidam archipresbiter paruchiae Nemausensis invisus. Tunc fervens felle, contra eum misit pueros, dicens: «Ite quantotius, et ligatis pedibus ac manibus, adducite eum cum vi, ut cognoscat, quod sim dominus regionis huius». At illi non intellegentes archipresbiterum, putaverunt, quod archidiaconem iussisset adduci. Et ascensis equitibus, venerunt ad urbem, interrogantesque de archidiacono, digito eis ostensus est. Erat enim hic Iohannes nomine valde religiosus et in archidiaconatu suo studium docendi parvulos habens. Adprehensumque pueri ducis, ligatis manibus ac pedibus sub alvo equi, adduxerunt eum. Sed non desiit virtus martyris alumno proprio subvenire. Pueri vero iuxta ipsam portam cum eo mansionem habuerunt, qui iam, obseratis pro nocte portarum valvis, ingredi non potuerunt. In ipsa vero nocte, duce obdormiente, adstetit ei archidiaconus per visum, dicens: «Quid tibi, o homo, culpabilis exteti, quod me in hac humilitate redactum cum tali iussisti iniuria arcessiri ? Vere dicam tibi, quia non effugies iudicium Dei». At ille expergefactus consternatusque metu, exclamat suis: «Inquirite, si pueri quos Nemauso direximus iam venerunt». Interrogantesque de muro urbis, responderunt, se adesse cum homine. Renuntiant nuntii quae audierant. Confestimque dux ait: «Exhibete ad me hominem, quem adduxistis». Quod cum factum fuisset, aspiciens eum dux, timore perterritus, ait: «Archipresbiterum ego adduci praeceperam, non archidiaconem». Et prostratus ad pedes eius, ait: «Indulge, quaeso, delicti huius, quia non est in conscientiam meam, ut haec passus fuisses». Et statim dignis honoratum muneribus remisit ad urbem, quem in tanto amore pro ipsa martyris reverentia dilexit in posterum, ut, decedente urbis illius sacerdote, ipsum sacerdotem mandaret institui. Sed nec archipresbiterum amplius inquiri iussit. O magna virtus martyris, quae per innocentis iniuriam noxium absolvit a poena! impletumque est illud apostoli, quia: Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, cum haec iniuria gradum huic construxit, quem scanderet ad regendam eclesiam Dei.

De eclesia Agatense.

Eclesia quoque Agatensis urbis, quae sancti Andreae apostoli reliquiis plaudit, plerumque gloriosis inlustratur miraculis, pervasores rerum suarum saepius arguit. Denique Gomacharius comes agrum eclesiae ipsius pervadit. Tunc Leo episcopus huius eclesiae valde maestus concurrit ad eum, dicens: «Relinque, o fili, res pauperum, quas ordinationi nostrae Dominus commendavit, ne tibi sit noxium, et a lacrimis egentium, qui de fructibus eius alere consueverant, eneceris. Ille vero, quia erat hereticus, parvi pendens de his quae ab episcopo dicebantur, rem in sua dominatione retenuit. Interim procedente die, arripitur a febre, cumque non modo ardore corporeo, verum etiam animae vexaretur incommodo, misit ad episcopum nuntios, dicens: «Dignetur pro me sacerdos orationem ad Dominum fundere, et ego dimittam agrum eius». Quo orante, hic a valitudine qua gravabatur convaluit, factusque sanus, ait suis: «Quid putatis, quid isti nunc Romani dicant ? Aiunt enim, me ob hoc fuisse febre gravatum, quia tulerim agrum eorum, quod mihi iuxta consuetudinem humani corporis accidit; verum tamen non habebunt eum me vivente». Et dicto citius misit qui eum iterum auferret. Quod cum episcopus conperisset, venit ad eum, dicens: «Num paenitet te prius fecisse bene, quod hoc iterum conaris evertere ? Ne facias, quaeso, et ultioni divinae subiaceas». Qui ait ad episcopum: «Sile, sile decrepite; nam infrenatum te loris circuire urbem super asinum faciam, ut sis in ridiculo omnibus qui te aspexerint». At ille silens ad nota recurrit praesidia; prosternitur in oratione, celebratur vigilias ac noctem totam in lacrimis et psallentio ducit. Mane autem facto, accedit ad lignos, qui de camera eclesiae dependebant, extendensque virgam, quam tenebat in manu, effregit cunctos, dicens: «Non hic accenditur lumen, donec ulciscatur Deus de inimicis et restituat res domus suae». Haec eo dicente, protinus hereticus ille in rediviva febre corruit. Cumque in extremis ageret, misit ad episcopum, dicens: «Oret pro me sacerdos ad Dominum, ut vivam et restituam agrum ac similem eius conferam dominationi». Quibus pontifex respondit: «Iam oravi ad Dominum, et exaudivit me». Misit et alios ac tertios ad eum nuntios. Sed sacerdos in uno responso persistens, non movebatur ad haec, ut pro eo orationem daret ad Dominum. Haec ille hereticus cernens, iussit se in plaustro conponi atque ad eodem evehi ac per se depraecari episcopum, dicens, quia: «Dupla satisfactione restituo agrum, quem inique pervasi, tantum ut oret pro me sanctitas tua». Illo quoque recusante, conpulit eum vi, ut abiret ad eclesiam. Quo discendente, ut eclesiam est ingressus, et hic spiritum exalavit; recepitque confestim eclesia rem suam.

De nequitia heretici.

Semper enim catholicorum inimica est heresis, et ubicumque potuerit tendere insidias, non obmittit; sicut illud est quod quodam loco factum celebre fama profert. Mulier quaedam erat catholica, habens virum hereticum. Ad quam cum venisset presbiter nostrae religionis valde catholicus, ait mulier ad virum suum: «Peto caritati tuae, ut pro adventu huius sacerdotis, qui me visitare dignatus est, laetitia habeatur in domo nostra, ac praeparatum dignis inpendiis prandium aepulemur cum eo». Promittente autem viro eius, sic se ut illa flagitabat facturum, advenit et alius hereticorum presbiter, dixitque vir mulieri: «Duplicata est laetitia hodie, eo quod sint sacerdotes utriusque religionis in domo nostra». Discumbentibus autem ad convivium, vir ille cum presbitero dextrae partis cornu occupat, catholicum ad sinistrum statuens, positamque ad laevam eius sellulam, in qua coniux eius resederet. Dixitque vir ad presbiterum hereticum: «Si consenseris dictionibus meis, exercemus hodie cachinnum de hoc Romanorum presbitero, ut scilicet, adposito ferculo, tu celerius signare festines; cumque ille manum non posuerit, illo tristante, nos cum laetitia comedimus cibum». Cui ille: «Faciam», inquid, «quod praecipis». Denique, veniente disco cum holeribus, signavit hereticus, posuitque primus manum suam. Quod cernens mulier, ait: «Ne feceris, quia ingrate fero iniuriam sacerdotis». Et exhibito alio cibo, sumpsit catholicus. In secundo vero et tertio ferculo similiter fecit hereticus. Quarto autem exhibito, cuius in medium sartago fervens advenerat, in qua conpositum erat cibum illud, quod ex conlisis ovis, parumper mixta farina, dactilorum partibus olivarumque rotunditatibus adsolet exornari, festinans hereticus, priusquam ferculum illud vel mensam tangeret, elevata in obviam manu, signat; statimque positum coclearium, sumit, non intellegens, an caleret, ferventemque cibum velociter ingluttivit. Protenus accenso pectore, aestuare coepit, emissumque cum suspirio inmenso ventris strepitu, nequam spiritum exalavit; ablatusque de convivio, locatus in tumulo, terrenae molis congeriae est opertus. Tunc exultans presbiter nostrae religionis, ait: «Vere ultus est Deus servos suos»; et conversus ad virum, cuius erat convivium, dixit: «Periit huius memoria cum sonitu, et Dominus in aeternum permanet. Tu vero adpone quod comedam». Tunc homo ille perterritus, expleto convivio, provolutus est ad pedes presbiteri, conversusque ad fidem catholicam, credidit cum domo sua, qui in hac perfidia tenebatur; et multiplicata est laetitia, sicut prius mulier flagitaverat.

De altercatione catholici diac. cum presbytero heretico.

Arrianorum presbiter cum diacono nostrae religionis altercationem habebat, proferens contra Dei Filium ac Spiritum sanctum, ut mos genti est, venenosas adsertiones. 80. Arrianorum presbiter cum diacono nostrae religionis altercationem habebat, proferens contra Dei Filium ac Spiritum sanctum, ut mos genti est, venenosas adsertiones. At ille, cum diu multumque nonnulla de fidei nostrae ratione disseruisset, et hereticus perfidiae obcaecatus caligine, quae erant vera respueret iuxta illud, quia: In malivola anima non introibit sapientia, adiecit, dicens: «Quid longis sermocinationum intentionibus fatigamur ? Factis rei veritas adprobetur; succendatur igni aeneus, et in ferventi aqua anulus cuiusdam proiciatur. Qui vero eum ex ferventi unda sustulerit, ille iustitiam consequi conprobatur; quo facto, pars diversa ad cognitionem huius iustitiae convertatur. Intellege itaque et tu, heretice, haec pars nostra, Spiritu sancto adiuvante, conpleverit; nihil in sancta Trinitate dissonum, nihil esse dissimile, fatearis». Consensit hereticus huic diffinitioni, et inito usque mane placito, discesserunt; sed fidei fervor, per quem haec primum diaconus protulerat, coepit, inimico insidiante, tepiscere. Diluculo autem surgens, brachium infundit oleo, unguento conspergit. Sed tamen loca sancta circuit et Dominum deprecatur. Quid plura ? Circa horam tertiam in foro conveniunt. Concurrit populus ad spectaculum. Accenditur ignis, aeneus superponitur, fervet valde, anulus in unda ferventi proicitur. Invitat primum diaconus hereticum, ut ipse eum a calore auferat. Sed statim recusavit, dicens: «Qui hanc sententiam protulisti, debes auferri». Diaconus vero, licet trepidus, tamen dinudat brachium. Cumque eum vidisset unguentis hereticus presbiter dilibutum, exclamavit, dicens: «Magicis artibus te elitandum putasti, ut haec unguenta diffunderis, nec valebunt ista quae agis». His ita litigantibus, supervenit diaconus ab urbe Ravenna Iacincthus nomine, sciscitansque, quae esset haec altercatio, ut veritatem cognovit, nec moratus, extracto a vestimentis brachio, in aeneum dexteram mergit. Anulus enim, qui eiectus fuerat, erat valde levis ac parvulus, nec minus ferebatur ab unda, quam vento possit ferri vel palea; quem diu multumque quaesitum infra unius horae spatium repperit. Accendebatur interea vehementer focus ille sub doleo, quo validius fervens non facile adsequi possit anulus a manu quaerentis, extractumque tandem, nihil diaconus sensit in carne sua; sed potius protestatur, in imo quidem frigidum esse aeneum, in sumitatem vero calorem teporis modici contenentem. Quod cernens hereticus, valde confusus, iniecit audax manum in aeneo, dicens: «Praestabit mihi haec fides mea». Iniecta manu, protinus usque ad ipsa ossuum internodia omnis caro liquefacta defluxit; et sic altercatio finem fecit.

De clerico pro confessione dominica caeso.

Sed et nostro tempore, cum incredulitas ac iniqua Arrianorum secta in locis Hispaniae per malorum pessimas assertiones disseminata fuisset, quidam clericus adprehensus, christianum se esse confessus est, adserens aequalem patri Filium et Spiritum sanctum esse. Cui rex qui praeerat, oblata munera, tamquam maiorem sibi suppliciter deprecabatur, ut scilicet, conpraessa confessione de sanctae Trinitatis aequalitate, minorem Patri Filium cum sancto Spiritu fateretur. Quod si faceret, et facultatibus ditaretur et magnus haberetur in populis. Quod ille consilium tamquam morsum viperae fugiens ac iniqui virus mortiferum respuens anguis, adiecit rex: «Video», inquid, «duram intentionem mentis insanae, sed novi temperamentum tuum, ut, quem munera non deflectunt, facile tormenta subiciant». At ille: «Utinam dignus habear», ait, «in hac iugulari confessione, nam munera tua tamquam stercus exhorreo». Tunc iratus rex, iussit eum ad trocleas extendi et fortiter caedi, interrogans: «Quid credis ?» Respondit: «Iam dixi tibi: Credo Deum patrem omnipotentem et filium eius Iesum Christum». Post haec caesus est valde, sed semper durabat in confessione; nec umquam eum a fidei linea potuit haec tortura deflectere. Nam in primordio cum caederetur, tres tantum verberum ictus sensit, qui, ut ipse postea referebat, ipsam animam penetrarunt. Reliqua vero flagella, tamquam si aliquod velamentum dorso superpositum fuisset, ita non sentiens, magis fidem quam coeperat, inter tormenta positus, praedicabat. Itaque cum regi satisfactum de eius caede fuisset, dimissus est, obtestante eo, ne in terminis Hispaniae umquam inveniretur. At ille laetus discedens, in Galliis est regressus. Sed ut fides dictis adhibeatur, ego hominem vidi, qui haec ab ipsius clerici ore audita narravit.

De virtute reliquiarum, qui nobis a Roma delatae sunt.

Per hanc enim confessionem martyres gloriosi ineffabilia semper salutarium munerum beneficia meruerunt ac petentibus se hoc praestiterunt virtute, quod eisdem domino inpertitum est Creatore, sicut nobis nuper a diacono nostro relatum, ita gestum esse cognovimus. Hic autem diaconus, a papa urbis Romanae Pelagio quorundam martyrum confessorumque adsumpta pignora, cum grandi psallentio vel clericorum officio ac populi inmensi obsequio usque ad Portum deductus est. Et ingressus navem, erectis velis ac per illum antemnae, quae modolum crucis gestat, apparatum extensis, flante vento, pelagus altum arripiunt. Qui dum navigant, ut Massiliensis urbis portum attingant, adpropinquare coeperunt ad locum quendam, de quo a litore maris lapideus mons exsurgens ac paulatim decedens, summa tenus unda in mari distenditur. Cumque inpellente vento carina magno impetu ferretur in praeceps, ut scilicet scopulo inlisa quassaretur, ac nautae discrimen intuentes exitu vociferarent, diaconus, elevatam cum sanctis pignoribus capsam, invocare nomina singulorum cum gemitu et voce maxima coepit, deprecans, ut eorum virtute ab hoc periculo perituri liberarentur. Iam iamque adpropinquabat navis, ut praefati sumus, ad scopulum; et statim in sanctorum contemplatione reliquiarum ab ipso loco commotus cum violentia maiori ventus huic vento contrarius fluctum elisit ventumque diversum repulit ac, navem in pelagus profundum revocatam, cunctos a mortis periculo liberavit. Sicque gyrata mole periculi, portum quem desiderabant cum Domini gratia ac sanctorum patrocinio contigerunt. Erant enim reliquiae sanctorum, quorum sacra vestigia Domini manibus sunt abluta, cum Pauli Laurentique atque Pancrati, Chrysanti Dariaeque virginis, Iohannis atque alterius Pauli, fratris eius, quorum certamina ac palmae victoriarum ipsa caput orbis urbs Roma devotae concelebrat.

De reliquiis, quas pater meus habuit.

Quid vero et de his reliquiis, quas quondam genitor meus secum habuit, fuerit gestum, edicam. Tempore, quo Theodobertus Arvernorum filios in obsidatum tolli praecepit, pater meus nuper iunctus coniugio, voluit se sanctorum reliquiis communiri, petivitque a quodam sacerdote, ut ei aliquid de hisdem indulgeret, quo scilicet in viam longinquam abiens tali praesidio tutaretur. Tunc inclusos in lupino aureo sacros cineres circa eum posuit; sed ignarus vir nominum beatorum. Referre enim erat solitus, se a multis tunc periculis eruto; nam et violentias latronum et pericula fluminum, inprobitates seditiosorum et adsultus ensuum saepius se evasisse horum virtutibus, testabatur. Quid tamen ego de his viderim, non silebo. Post genitoris mei obitum mater mea haec pignora super se habebat. Igitur segitum advenerat sectio, et congregati in areis frugum acervi fuerant magni. In illis autem diebus, cum iam semina triturarentur, et sicut Lemane vestitum segitibus nudum habetur a silvis, intercedente gelu, cum non esset unde ignis accenderetur, ab ipsis paleis focos sibi adhibuerant excussores. Interea recedent omnes ad capiendum cibum. Et ecce inter incrementa sua coepit per paleas paulatim ignis spargi. Nec mora, flante notho, acervi ab igne conprehenduntur; fit magnum incendium, insequitur clamor virorum strepitusque mulierum, ululatus infantum. Haec autem agebantur in agro nostro. Quod sentiens mater mea, quae haec pignora collo adpensa gestabat, exilit de convivio, elevatisque sacris pignoribus contra ignium globos, ita omne cessit incendium de momento, ut vix inter moles exustarum palearum vel semina ignis invenirentur; nihil tamen fruges quas adprehenderat nocens. Post multos vero annos has reliquias a genetrice suscepi; cumque iter de Burgundia ad Arvernum ageremus, oritur contra nos magna tempestas, coepitque crebris ignibus micare caelum validisque tonitruorum fragoribus resonare. Tunc extractas a sinu beatas reliquias, manu elevo contra nubem; quae protinus divisa in duabus partibus, dextra laevaque praeteriens, neque nobis neque ulli deinceps nocuit. At ego, ut iuvenilis fervor agere solet, vanae gloriae inflari supercilio coepi et tacitus cogitare, non haec tantum sanctorum meritis quam mihi propriae fuisse concessum, atque ad socios itineris iactans, ac proferre, quae innocentiae meae Deus praestiterit, ut haec mererer. Nec mora, elapsus subito sub me equus, ad terram elisit; in quo casu tam graviter sum contractus, ut vix surgere possim. Intellexi enim, mihi ista a vanitate evenisse, satisque fuit dehinc observare, ne me ultra vanae gloriae stimularet aculeus. Nam, si evenit ut mererer deinceps aliqua de sanctorum virtutibus contemplare, Dei illa munere per sanctorum fidem praestita praeconavi.

De eo qui pedes in patena eclesiae lavit.

In nullo est enim temeritas utilis, ut illud quisque appetat, quod exercere non licet. Sic et Brittanorum comes cum graviter a doloribus pedum adfligeretur, et per medicos expendens substantiam suam, nihil commodius habuisset, dixit ei quidam de suis: «Si enim ab eclesia tibi aliquod vas ministerii, quod in altari ponitur, deferatur, in quo pedes ablueres, poterat tibi haec causa ferre medellam», – stulti et inertes non cognoscentes, quod sacrata Deo vasa non debeant ad usus humanos aptari. At ille celeriter ad eclesiam mittit et patenam argenteam sacrosancti altaris de sacrario suscepit ibique pedes abluit; sed statim, doloribus additis, adplene debilitatus, numquam postea gressum facere potuit. Sed et Langobardorum ducem fecisse similiter, conperi.

De diacono, cui turris inter manibus effugivit.

Deflemus enim scelera nostra et plangimus, cum nos mundos esse nescimus, et ad ipsum altare Domini accedentes, audienter sanctum corpus eius et sanguinem, cum simus actu polluti, potius ad iudicium sumimus, quam ut veniam consequamur. Nam recolo, quae in adolescentia mea gestum audivi. Dies passionis erat Policarpi martyris magni et in Ricomagensi vico civitatis Arvernae eius solemnia celebrabantur. Lecta igitur passione cum reliquis lectionibus, quas canon sacerdotalis invexit, tempus ad sacrificium offerendum advenit. Accepta quoque turre diaconus, in qua mysterium dominici corporis habebatur, ferre coepit ad ostium, ingressusque templum, ut eam altari superponeret, elapsa de manu eius ferebatur in aera, et sic ad ipsam aram accedens, numquam eam manus diaconi potuit adsequi; quod non alia credimus actum de causa, nisi quia pollutus erat in conscientia. Saepius enim ab eodem adulteria ferebantur admissa. Uni tantum presbitero et tribus mulieribus, ex quibus una mater mea erat, quibus haec videre licitum fuit, ceteri non viderunt. Aderam, fateor, et ego tunc temporis huic festivitati, sed haec videre non merui.

De presbitero, qui in vigilia natalis Domini bibit.

Sic et Epachius presbiter, dum temere quae indignus erat agere praesumpsit, divino iudicio solo proiectus occubuit. Hic enim dum dominici natalis vigilias celebrare eclesiam expetisset, per singula horarum momenta egrediebatur de templo Dei ac in domo sua pocula lasciva, spumantibus pateris, hauriebat, ita ut adfirmarent multi eum post galli cantum in ipsa nocte vidisse bibentem. Sed cum esset ex genere senatorio, et nullus in vico illo Ricomagensi superius memorato iuxta saeculi dignitatem haberetur nobilior, celebrare solemnia missarum expetitur. Nec dubitat miser vino madefactus appetere, quod ieiunus quisque non sine metu potest terrente conscientia explicare. Verum ubi, explicitis verbis sacris, confracto corporis dominici sacramento, et ipse sumpsit et aliis distribuit ad aedendum, mox equini hinniti ad modum vocem emittens, ad terram ruit, ac spumas cum ipsa mysterii sacri particula, quam dentibus comminuere non valuit, ab ore proiciens, inter manus suorum ab eclesia deportatur. Nec caruit ultra hanc ephilentiae infirmitatem, sed per singulos lunares cursus incrementis detrimentisque haec semper pertulit, quia ab haustu nimio vini minime infelix abstenuit. Quo ergo honore quave reverentia haec nox celebrari debeat, praesens exemplum docet. Quodam tempore, cum in hac solemnitate de vigilia egressus, paululum obdormissem, venit ad me vir quidam, dicens: «Surge et revertere ad eclesiam». Et ego expergefactus, signo crucis opposito, iterum obdormivi. Nec distitit, sed iterat priora verba idemque persona. Sed cum nec secunda admonitus vice consurgerem et iterum obdormissem, advenit tertio, et alapam inponens maxillae, ait: «En tu reliquos ad vigilias admonere debes, et adhuc sopore obpraemeris ?»Tunc pavore perterritus, cum grandi velocitate ad eclesiam sum regressus. Haec de natalis dominici vigilia dicta sufficiant. Sed ad temerarios revertamur.

De muliere adultera ad Iordanem.

Mulier erat adultera ab Hiericho civitate, cuius haec erat consuetudo teterrima, ut, quotiens ab scorto concipiens partum edidisset, statim suffocatum terrae reconderet, ut scilicet fieret occultum hominibus, quae Deo et eius angelis non latebant. Hilicet cum dies sanctus epiphaniorum advenisset, et omnes in Iordane discenderent abluere tam vulnera corporis quam animae cicatrices, haec cum reliquo populo ad litus accessit. Cumque levatis usque ad geniculum vestimentis, ut amnem ingrederetur, mirum dictu! fugit aqua ante pedes eius; illa quoque insequente, fluvius ad ripam aliam premebatur. Haec videntes populi, mirati sunt, tale factum in die celeberrimo contigisse; cognoscentesque, mulierem esse facinorosam, interrogant, quid mali fecerit, ut haec ei in tali confrequentatione populi evenissent. At illa conversa ad populum, crimen fatetur, dicens: «Septem iam a me parvulos editos interfeci, quos de incestu concipiens metui publicare, octavum adhuc die praeterita sugillavi. Rogo ergo, ut fundatis pro me orationem ad Dominum, quatenus, remissa iniquitate, peccare iam desinam, ne me caelestis ira consumat». Haec ea loquente, omnis populus prostratus ad terram, precem fudit ad Dominum, ut ei misericorditer ignosceret, quod adminiculante ignavia deliquisset. Post orationem vero mulier, extensis per terram brachiis, spiritum exalavit; quod ob hoc contigisse reor, ne crimen indultum iteraretur ulterius. Cognovit autem populus delictum, cur aquae fluminis ante faciem mulieris recessissent. Impletumque est illud Salomonis proverbium, quia: Spiritus Domini fugit fictum. Miraculum hoc ab ore Iohannis diaconi factum ita cognovi; adserebat enim, se tunc temporis fuisse praesentem.

De sepulchro indigni hominis.

Apud urbem enim Tolosacium ferunt fuisse quendam Antoninum nomine, iniquum in Deo et omnium hominum odibilem, eo quod multa perpetraret scelera. Factum est autem, ut, impletis diebus migrans a saeculo, in basilicam beati Vincenti sepeliretur, in qua ipse sibi vivens deposuerat vas. Verum ubi cunctos sub alta nocte silentia sopor arripuit, et omnes blandiente somno dedissent membra quieti, sarcophagus ille a sancta basilica per fenestram proicitur et in medio deponitur atrii. Mane autem facto, ibi repertus est, effractum super se operturium habens. Denique propinqui illius non intellegentes virtutem Dei neque sentientes sancti iniuriam, in cuius templo indignum temere sepelierant, iterum deposito sarcophagum, in loco quo prius fuerat altius suffoderunt. Altera vero luciscente die, invenerunt eum iterum foris eiectum in medio esse atrii, et sic intellexerunt magnalia Dei. Ex hoc enim a nullo tactus, usque hodie in loco quo eiectus est in testimonium reservatur. Haec de temerariis dicta sufficiant.

De Vincentio levita et martyre.

Vincentius autem vel levita vel martyr Hispaniis martyrium consummavit. Apud terminum vero Pictavum vicus est in Arbatilico nomine Becciaco, in quo eius habentur reliquiae. Cuius solemnitas duodecimo Kl. mensis undecimi celebratur. Sed incolae loci et praecipue archipresbiter errorem nescio quem passus, ante diem eam voluit celebrari. Dictis igitur missis, cum ad convivium resederent, ecce unus ex inerguminis clamare coepit ac dicere: «Currite cives, egrediemini a vico, exite obviam beato Vincentio! Ecce ad vigilias venit! Ecce festa eius crastino habeturi eritis die!»Haec eo dicente, renovant solemnia et tota nocte in vigiliis excubant. Mane autem facto, dum missarum mysteria celebrarentur, et hic inerguminus, qui adventum sancti praedixit, et alii cum eodem duo mundati sunt; sed et duo paralytici ipsa die directi sunt. Et sic a festivitate cum laetitia est discessum. Cum autem reliquiae eius a quibusdam peregrinis defererentur, ad Ceratinsim Turonicae urbis vicum accesserunt, ibique ad tugurium cuiusdam pauperis deferentes, suscepti sunt. In crastino autem duo paralytici super haec pignora acceperunt gressum, unusque caecus lumen recepit. Haud procul autem ab illo vico est alius quem Orbaniaco vocant, in cuius eclesia huius sancti habentur reliquiae. Quae cum a furibus ablatae fuissent, et ipse qui easdem abstulerat in Biturigo cuidam abbati, accepto pretio, reliquisset, revelatum est abbati, ut eas loco unde dimotae fuerant restauraret. Nihilhominus et archipresbitero huic monasterio propinquo per visum manifestatum est, ne penitus moras innecteret ad restituendum. Quas acceptas cum psallendo deferret, homo quidam, qui per annum integrum oppraessus gravi aegritudine decubabat, inter suorum deportatus manibus, ut velum, quo sanctae tegebantur favillae, adorans suppliciter osculavit, mox conpraessa infirmitate sanatus, exsequiis martyrialibus cum reliquis est secutus.

De Eulalia virgine et martyre.

Eulalia gloriosa apud Emeritam urbem passa, magnum miraculum in die immolationis suae populis profert. Sunt igitur ante eius altare, quo sancta membra teguntur, tres arbores, sed ignarus ego, cuius sint generis. Cumque iam medio mense decimo, quando eius passio celebratur, sint ab omni foliorum decorae nudatae, ea die inlucescente caelo in modum columbae alitis flores proferunt suavitatis, scilicet quod sanctus eius spiritus in columbae speciae penetraverit caelos, et quod beatum eius corpusculum iam exanime vestibusque nudatum nix caelitus decedua molli vellere contexisset. Quod miraculum si solita arbores protulerint libertate, scit populus sibi annum vel praessuris vacuum vel frugibus plenum. Quod si tardius flores ex more paruerint, cognoscit plebs, sua hoc fieri noxa; nam, priusquam erumpant, quaerula ad sepulchrum martyrae ac maesta decumbet, deprecans, ut solitam promereatur conspicere gratiam; sed nec psallendo procedit, si haec manifestata non fuerint. Iam si placatur martyr a lacrimis plebis, emergunt protinus ex arboribus gemmei flores, qui odore nectareo respirantes, animi maestitiam et adventu laetificent et reficiant suavitate. Dehinc diligenter collecti et in basilicam sacerdoti delati, processio cum gaudio celebratur; nam et hos flores saepius infirmis prodesse cognovimus.

De Felice martyre Gerundae urbis.

Quodam tempore Felicis martyris basilica a furibus est effracta. Hic vero martyr in Gerunda Hispaniae passus est urbe. Fur vero, adprehensis palliis siricis, textis auro monilibusque exornatis, cum reliquis ornamentis abscessit. Quo eunte, coniungitur ei homo ignotus, interrogans, quo pergeret. Cui ille respondit: «Si sermo meus occuleretur tecum, ostenderem tibi thesaurum magnum». Et ille: «Ostende», ait, «quae volueris, totis a me obtegitur viribus». At ille ostendit ei species illas, dicens: «Si in aliis haec regionibus venundantur, utroque nostrum lucrum inferunt multum». Et ille: «Ego sum», inquid, «homo, cui in diversis regionibus multi habentur amici, et est mihi domus magna atque secreta. Si haec in ea posueris, deinceps cum libuerit venundabis». Et praecedens, sequebatur homo cum sarcina, putans se ad aliam duci urbem. Concluserat enim Deus oculos eius, et non cognoscebat, quia per viam quam venerat regrediebatur. Quid multa ? Pervenitur ad basilicam sancti, et ait ad eum vir: «Ecce domum de qua locutus sum tibi! Ingredere et depone sarcinam tuam!» Ille quoque ingressus est. Verum ubi, deposita sarcina, coepit aspicere, ad se reversus, cognovit basilicam sancti, de qua res illas abstulerat; vir autem iam recesserat ab eo. Et sic cuncta quae cum viro illo gesserat populis enarravit. Unde indubitatum est, ipsum ei beatum martyrem apparuisse. Huius reliquiae apud Narbonensim basilicam retenentur. Sed cum huius aedis altitudo, ne Liguria, quod est locus amoenissimus, a palatio regis non cerneretur, arceret, contulit haec cum Leone consiliario rex Alaricus. Qui ait: «Deponatur ex hoc aedificio una structura machinae; rex quae placuerit liberius contemplabit». Et statim vocatis operariis, idem consiliarius humiliavit basilicam sancti aedificiis non meritis. Sed ille protinus lumen caruit oculorum.

De Emeterio et Celedonio martyribus.

Callagurris autem urbs Hispaniae Emeterium Celedoniumque martyres gestat; saepe a beatorum virtute miracula cernendum diversarum aegritudinum medicamina capit. Hii etenim martyres a persecutore conprehensi et ad supplicium rapti, dum diversis poenis afficerentur ob divini nominis confessionem, excepta ultimae damnationis sententia, deducuntur ad decollandum. Cumque eorum capita lictor incideret, miraculum populis magnum apparuit. Nam unius anolus orariumque alterius nube susceptum est et in caelis evectum. Viderunt haec omnes qui aderant, et usque quod acies oculorum intendere potuit, fulgorem auri candoremque lentei suspectu sequebantur attonitu. Praebet huius rei testimonium Aurelius Clemens in libro Coronarum his versibus, dicens:

Illa laus occulta non est nec senescit tempore,
Missa quod sursum per auras evolarunt munera,
Quae viam patere caeli praemicando ostenderent.
Illius fidem figurans, nube fertur anolus;
Hic sui dat pignus oris, ut ferunt, orarium.
Quae superno rapta flatu, lucis intrant intimum.
Per poli liquentis axem fulgor auri absconditur,
Ac diu visum sequacem textilis candor fugit:
Subvehuntur usque in astra nec videntur amplius.

De Cypriano Carthaginens. martyre.

Cyprianus beatissimus Carthaginensis et antestis et martyr salutem saepius infirmis supplicantibus praestat, in cuius basilica analogius, in quo libro superposito cantatur aut legitur, mirabiliter conpositus esse refertur. Nam ex uno lapide marmoris totus sculptus adseritur, id est mensa desuper, ad quam per quattuor gradus ascenditur, cancelli in circuitu, subter colomnae; quia et pulpitum habet, sub quo octo personae recipere possunt. Qui numquam ibi nullo ingenio potuit exhiberi, nisi virtus martyris praestitisset.

De septem dormientibus apud Ephesum.

Septem vero germanorum, qui apud urbem Ephesum requiescunt, haec est ratio. Tempore Decii imperatoris, cum persecutio in christianos ageretur, septem viri conprehensi sunt et ducti sunt coram principe. Horum nomina haec sunt: Maximianus, Malchus, Martinianus, Constantinus, Dionisius, Iohannes, Serapion; qui diversis verbis temptati, ut cederent, nequaquam adquieverunt. Imperator vero pro eligantia eorum, ne in momento perirent, spatium tractandi indulget. At illi in unam se speluncam concludunt, ibique per multos dies habitaverunt. Egrediebatur tamen unus ex eis et conparabat victus et quae necessaria erant exhibebat. Revertente autem imperatore in eadem civitate, isti petierunt ad Dominum, ut eos ab hoc periculo dignaretur eruere; factaque oratione, prostrati solo obdormierunt. Cumque imperator didicisset, eos in hoc antro morari, nutu Dei iussit os speluncae magnis lapidibus oppilari, dicens: «Ibi intereant, qui diis nostris immolare noluerunt». Quod dum ageretur, quidam christianus in tabula plumbea nomina et martyrium eorum scribens clam in aditu cavernae, priusquam oppilaretur, inclusit. Post multorum vero annorum curricula, cum, data eclesiis pace, Theodosius christianus obtenuisset imperium, surrexit hereses inmunda Sadduceorum, qui negant resurrectionem futuram. Tunc quidam civis Ephesius, dum caulas ovibus secum montem ipsum facere destinat ac lapides divolvit ad coaptanda earum septa, ignarus quae agerentur introrsum, patefecit ingressum eius; non tamen cognovit arcanum, quod habebatur intrinsecus. Dominus autem inmisit septem viris spiritum vitae, et surrexerunt, putantesque, quod una tantum nocte dormissent, miserunt puerum unum ex se, qui cibos emeret. Cumque veniens supra portam civitatis vidisset crucis gloriosae signaculum audissetque per Christi nomen iurare populum, obstipuit; prolatisque nummis, quos a tempore Decii habebat, a mercatore conprehenditur, dicente sibi, quia: «Absconditos antiquitus thesauros repperisti». At ille negans, deducitur ad episcopum ac iudicem civitatis. Cumque ab his argueretur, conpellente necessitate, absconditum misterium revelavit et deduxit eos ad speluncam, in qua viri erant. Cumque ingrederetur episcopus, invenit tabulam plumbeam, in qua omnia quae pertulerant habebantur scripta, locutusque cum eis, nuntiaverunt haec cursu rapido imperatori Theodosio. At ille veniens, adoravit eos pronus in terram; qui tali colloquio cum eodem usi sunt principe: «Surrexit, gloriosae auguste, hereses, quae populum christianum a Dei promissionibus conatur evertere, ut dicant, non fieri resurrectionem mortuorum. Ergo ut scias, quia omnes iuxta apostolum Paulum repraesentandi erimus ante tribunal Christi, idcirco iussit nos Dominus suscitari et tibi ista loqui. Vide ergo, ne seducaris et excludaris a regno Dei». Haec audiens Theodosius imperator, glorificavit Dominum, qui non permisit perire populum suum. Viri autem iterum prostrati in terram, obdormierunt; quibus cum Theodosius imperator sepulchra ex auro fabricare velit, per visum prohibitus est, ne faceret. Viri autem usque hodie palliolis siricis aut carbassinis cooperti in ipso loco requiescunt. Quod passio eorum, quam Siro quodam interpretante in Latino transtulimus, plenius pandit.

De XXXXVIII martyribus apud Armoeniam passos.

Ferunt autem fuisse apud Armoeniam quadraginta octo viros, qui in ipsos montes Armoeniae, in quibus prae altitudine nimia magno frigore aquae et terra restringitur, passi sunt. Quorum montium celsitudinem non parvam esse, legis lator exponit, cum super eos arcam a Noe fabricatam requievisse ait. Ibi effossam persecutor terram cisternam magnam efficiens, aquam repleri iubet; nudatosque viros, ligatis post tergum manibus, in lacum gelu concatenatum praecepit poni, succensum e regione balneum, dicens: «Elegite e duobus unum. Aut in isto frigore Christum vestrum confessi deficite, aut negantes, oblato diis sacrificio, ad balneum convolate, ut possitis vivere et non malae propter crucifixum hominem mori». Negantibus quoque cunctis sacrificare daemoniis, videt custos eorum quadraginta octo coronas pretiosissimas e caelo dilapsas discendere super capita virorum et una quoque earum revocari. Defecerat enim fides viri unius, et protinus relictis satellitibus, velociter ad balneum convolavit; immolatisque victimis, honoratus a praeside in balneo tepenti ablutus est, excepturus in posterum perpetui ignis supplicium. Haec custos ille, ut diximus, cernens, voce magna proclamat, se christianum esse, dicens: «Cum hisdem mori desidero». Nec mora, diversis poenis affectus, spoliatur veste, non fide, et in lacum ponitur, frigora cum reliquis perpessurus, sed adepturus coronam, quam miser perdiderat. Iam enim virorum emortua erant frigore corpuscula, et dentibus in se conlisis, ipse quoque vocis sonitus claudebatur; unum tantum murmur orationis caelo ab arcanis pectoris inlabebatur notum soli Deo, qui novit occulta cordis. Tremebant fessi artus tam inaedia quam pruina; erat spes caelo intenta, iam carne praemortua. Interea iudex iniquus, amotis limphis, balneum succendi septuplum iubet, ut scilicet quos algor non laxaverat incendia saeva dissolverent. Producuntur viri e lacu, confessi Christum, mittuntur inter aestuantes ignium vapores; sed sustinent patienter inlata supplicia, ut maiorem accipiant palmam. Denique in his relinquentes corpora, animas Christo tradentes, martyrium consummaverunt in pace. Tunc praeses victum se eorum constantia cernens, putans, vel mortuos possit vincere, qui viventes superare non quiverat, iussit ipsa deinceps exuri corpuscula et in flumine propinquo iactari. Quod cum factum fuisset, miraculi novitas flentibus christianis apparuit. Restetit igitur unda nec ossa semiusta absorbuit, sed super se tamquam conmendata sustenuit; et sic collecta a christianis gaudentibus, honore dignissimo tumulata sunt.

De Sergio martyre.

Sergius quoque martyr multa signa in populis facit, curans infirmitates sanansque languores fideliter deprecantium. Unde agitur, ut ex hoc ingentia basilicae vel promittantur vota vel munera deferantur, ex quibus nihil omnino licet subtrahi aut auferri. Quod si quis fecerit, mox iudicium aut nothae aut mortis incurrit. Ob hanc vero defensionem multi res suas sancto devovent, scilicet ut eius virtute munitae non diripiantur a malis. Denique anus erat exigua et, credo, euangelicae illi pauperculae similis, quae quondam duo minuta, cum nihil aliud haberet, in gazophilatium devotae iactavit. Ergo haec pauculos gallinarum pullos habebat, quos ex voto basilicari ditioni subdiderat, datura in domo ipsius, cum necessitas flagitasset. Igitur cum ad festivitatem sancti multi populi advenissent, duo, conventione facta, qui hos pullos olim viderant, unum furto subtrahunt, incisoque capite, detractis plumis truncatisque pedibus, positum in vase cum aqua super ignem levant instanterque succendunt. Fervet autem latex validissime, sed caro furtiva non coquitur. Etiam fervendo aqua consumitur, nec prorsus pullus ille mollitur. Temptant crebro manibus et unguem conantur infigere, sed duriorem sentiunt, quam misissent. Interim adsunt convivae evocati ad aepulum, nullatenus sumpturi de apparatu. Extat mensa niveis velata mantilibus, opere plumario exornata. Conversis cibis in nova duritia, catinus limphis saepe diluitur, sed nihil coctum, quod in eo exhibeant, invenitur; sicque novo miraculo aepulis redactis in saxo, confusis invitatoribus, verecundantibus invitatis, a caena cum pudore discessum est.

De Cosma et Damiano martyribus.

Duo vero gemini, Cosmas scilicet et Damianus, arte medici, postquam christiani effecti sunt, solo virtutum merito et orationum interventu infirmitates languentium depellebant; qui diversis cruciatibus consummati, in caelestibus sunt coniuncti, multa miracula incolis ostendentes. Nam si quis infirmus ad eorum sepulchrum fide plenus oraverit, statim adipiscitur medicinam. Referunt etiam plerique, apparere eos per visum languentibus et quid faciant indicare; quod cum fecerint, sani discedunt. Ex quibus multa audivi, quae insequi longum putavi, hoc aestimans posse sufficere quod dixi. Cuncti fideliter deprecantes sani discesserunt.

De sancto Foca martyre.

Focas quoque martyr et ipse his martyribus regione coniunctus apud Syriam requiescit; qui, post multas quas pro nomine Redemptoris est passus iniurias, qualiter de antiquo illo serpente triumphaverit, hodieque populis declaratur. Denique si in quempiam in his locis coluber morsum stringens venena diffuderit, extemplo qui percussus est ut ianuam atrii, quo martyr quiescit, attigerit, conpraesso tumore, evacuata virtute veneni, salvatur. Ex quibus nonnulli, ut celebre vulgatum est, iam tumidi malae bestiae ictu, iam toto corpori, incrassante veneno in hoc, perflati, ut spiritum exalarent, inter manus delati et in atrio positi, sunt sanati; nec umquam ab hoc virus obire hominem fas est, si sacrum limen fide plenus attigerit.

De Domicio martyre.

Domitius equidem alius martyr in hac habetur regione, qui cum multa beneficia incolis praestet, sciaticis tamen veloci virtute medetur. Nam fertur ab hoc sanctus fuisse, dum in corpore esset positus, dolore detentus. Denique cum multis, ut diximus, in hac necessitate laborantibus mederetur, quidam Iudaeus ab ipsa infirmitate correptus sancti basilicam, quamquam Christo non crederet, devotus tamen expetiit, seque ad ianuam atrii deponi praecipiens, indignum se esse vociferans, qui sanctum limen ingrederetur. Aiebat enim: «Scio, me quidem, gloriose martyr, legis velamine obcaecatum, cui tu inpertire misericordiam dedigneris; sed nunc ad te confugio et supplex tuam misericordiam posco, ut, aversa prius infirmitate corporea, languorem incredulitatis avellas». Haec cum ante portam aulae fateretur, adveniente nocte, obdormivit; sed martyr beatus non longi spatio temporis distulit miserere. Igitur ea nocte visitans aegrotum per somnium, iussit recedere sanum. At ille expergefactus sentit se redditum incolomitati, confessusque, Christum filium Dei esse salvatorem mundi, sanus abscessit. Quod videntes christiani, qui in ipsa tenebantur infirmitate, quaerimonias sancto inferunt, dicentes: «Ecce, nos bene Deum confessi necdum meruimus liberari, et hic incredulus in Christum regem, circumcisus carne, non corde, sanus abscedit!»Et haec dicentes, cum ira lychnos basilicae, qui ex camera dependebant, comminuere coeperunt. Sed nec his defuit misericordia postulata; nam ipsa die sanati ad propria sunt regressi.

De Georgio martyre.

Multa de Georgio martyre miracula gesta cognovimus, de quibus pauca locuturus sum. Huius enim reliquiae cum reliquorum sanctorum a quibusdam ferebantur; sed cum portitores ad locum quendam Lemovicini termini advenissent, ubi iam pauci clerici, consertum ligneis tabulis oratorium, Dominum assidue precabantur, mansionem postulant. Susceptique benigne, noctem cum ceteris fratribus psallendo deducunt. Mane autem facto, adprehensam capsulam levare penitus non valebant. Denique cum iter agere sine pignore sancto penitus nequirent, et eis maximus dolor animi insedisset, intellegunt, inspirante Deo, sibi aliquid ex his in loco oportere relinquere. Tunc inquisitis ligaturis divisisque particulis, seniori qui cellulae praeerat largiuntur, relinquentes partem patrocinii, sumentes facultatem quo voluerant abeundi. Habentur etiam eius reliquiae in vico quodam Cinomannensi, ubi multa plerumque miracula ostenduntur. Nam caeci, claudi, frigoritici vel reliqui infirmi saepius ibi sanitatum gratia munerantur.

De Isiodori martyre.

Isiodorus martyr in insulam Chium quiescit – sic enim est nomen insulae –, puteum in basilica sancti habens, in quo et fertur iniectus, de cuius aqua inergumini febricitantesque vel reliqui infirmi saepius potati salvantur. Dicitur ibi etiam lumen quasi cereus ardens a fidelibus saepe videri. Sed et ego vidi presbiterum, qui se adfirmabat hoc lumen de ore putei crebrius contemplasse. In hac enim insula et granum collegitur masticis ab arboribus, quae, ut ferunt celebre, aliis non inveniuntur in regionibus.

De Polyocto martyre.

Apud Constantinopolim vero magno cultu Polioctus martyr colitur, pro eo praecipuae quod, cum magnis virtutibus polleat, in periuribus tamen praesens ultor exsistit. Nam quicumque, ut adsolet, occultum scelus admiserit et data suspitione ad hoc perductus fuerit templum, aut statim quod admisit virtute martyris perterritus confitetur aut, si periuraverit, protinus ultione divina perculitur. Huius basilicae cameram Iuliana quaedam urbis illius matrona auro purissimo texit hoc modo. Cum ad imperatorem Iustinianum fama facultatis eius, multis narrantibus, pervenisset, ad occursum illius properare celerius non tardavit, dicens: «Latere te non puto, o venerabilis mater, qualiter ab specie auri thesauri publici sint exhausti, dum vos quietos esse volumus, dum patrias defensare studemus, dum gentes nobis placamus, dum solatia diversorum dando conquirimus. Ergo quia tibi potentia maiestatis divinae multum contulit auri, quaeso, ut nobis manum porrigas atque aliquid pecuniae commodes, ut scilicet, cum tributorum publicorum fuerit summa delata, ilico tibi quae commodaveris reformentur, ac in postero, laudis tuae titulo praecurrente, canatur, urbem Constantinopolitanam a Iuliana matrona fuisse pecuniis sublevatam». At illa intellegens imperatoris ingenium, sapienter obtegit quae Deo devoverat, dicens: «Parvitas redituum meorum, tam de tributis, quam quod de fructibus speratur, per ipsas adhuc residet domos; si ergo gloria vestra recipiendi spatium tribuit, cum collectum fuerit, conspectui vestro repraesentatur. Cumque oculis propriis cuncta contemplaveritis, quae placuerint et relinquitis et aufertis. Erit mihi ratum, quae voluntas cordis vestri censuerit». His ita delusus imperator verbis, ad palatium gaudens rediit, putans se hanc pecuniam iam in thesauris publicis retenere. At illa, vocatis artificibus, quantum reperire auri in prumptuariis potuit, tradidit occultae, dicens: «Ite, et factis iuxta mensuram tegnorum tabulis, beati ex hoc Poliocti martyris cameram exornate, ne haec avari imperatoris manus attingat». Illi vero, perfecta omnia quae matrona praeceperat, camerae adfixerunt texeruntque ex auro mundissimo. Quod opus explicitum, vocat mulier imperatorem, dicens: «Parvitate pecuniolae, quam coniungere potui, adest; veni ad contemplandum eam et quod libuerit facito». Surrexit gavisus imperator de solio, nihil percepturus ex auro; pergit ad domum mulieris, putans se copiosos thesauros palatio deportare. Cui cum mulier occursum humiliter reddidisset, invitat in templum martyris ad orationem, – erat enim proximum domui eius, – et haec quae habere potuerat loco illi delegaverat sancto. Adprehensam imperator manum mulieris, eo quod esset senex, ingreditur aedem, prosternitur ad orationem. Qua expleta, ait mulier: «Suspice, quaeso, cameram huius aedis, gloriosissime auguste, et scito, quia paupertas mea in hoc opere contenetur. Tu vero quod volueris exinde facito, non adversor». Ille vero suspiciens atque admirans, erubuit; et ne pudor eius manifestaretur, conlaudans opus et gratias agens, abscedere coepit. Sed ne rediret vacuus a munere, extractum mulier anolum a digito, cuius gemmam vola concluserat, qui non amplius auri pondus quam unius semiuntiae contenebat, obtulit ei, dicens: «Accipe, imperator sacratissime, hoc munusculum de manu mea, quod super pretium huius auri valere censetur». Erat enim in eo lapis Neronianus mirae viriditatis ac splendoris; qui cum fuisset ostensus, omne aurum quasi in viriditate visum est convertisse a pulchritudine gemmae. At ille accipiens et iterum atque iterum gratias agens et conlaudans matronam, in palatio est regressus. Unde non est dubium, etiam in hac re martyris huius intercessisse virtutem, ne opes locis sanctis et pauperibus delegatae in illius transferrentur dominatione, cuius non fuerant studio congregatae.

De Felice Nolano martyre.

De Felice Nolano martyre, quia historia passionis non est in promptu, iuxta id quod beatus Paulinus versu conscripsit, pauca huic lectioni oblectat inserere. Hic enim a Maximo praedictae urbis pontifice praesbiterii honore praeditus, quantae fuerit sapientiae eruditionisque, non modo christianis, verum etiam ipsis quoque paganis occuli non potuit. Cum autem imperatorum decreta christianos insequi praecepissent, Maximus pontifex iam senio praegravatus, putans se non posse ferre supplicia, silvarum saltus adivit. Quos dum turbidus de hac persecutione pererrat, adfectus fame, gelu adtritus, solo corruit semivivus. Ad Felix presbiter captus, cum multa de deorum portenta, quod nihil fuerint, disputasset, percursa diversorum suppliciorum genera, carceri diiudicatur; in quo non mediocribus vinclis tenebatur adstrictus. Nocte autem media venit ad eum angelus Domini, et confractis catenis, scissaque trabe, qua pedes eius conclusi erant, ait: «Surge et sequere me». Qui surgens, egressus est cum eo ianuam carceris; dixitque ei angelus Domini: «Conscende ad montana et require sacerdotem tuum; inventumque ac refocillatum reduc ad urbem et in loco absconde secreto, ne inaedia ac rigore depereat, donec desinat persecutio a christianis». Accepto Felix mandato, pergit quo nesciebat; sed providente Deo, repperit sacerdotem solo prostratum, clausis oculis strictisque dentibus, in quo nihil aliud quam tenuis anhelitus inspirabat. Interpellatumque, nullum sermonem potuit elicere, tactumque, sensit eius membra hieme rigida et absque ullo vitali tepore praemortua. Anxius autem, cum nullum alimentum esset, quo periclitanti porregeret, neque quo ignis accenderetur haberet; dum staret attonitus, quasi de aethereis sedibus dilapsum, quod ita erat, munus contemplatur angelicum. Ecce enim de sente, quae erat proxima, uvam pendere miratur, de qua granis in os confessoris expressis, paululum senior refocillatus, erectus est. Quem humeris inpositum tanta velocitate detulit, ut putaretur magis ille ferri quam ferret. Sic tugurium cuiusdam viduae commendatum alimentum praebuit, donec insecutio christiana discessit. Quo sacerdote migrante, Felix electus a populo, ut cathedrae eclesiasticae superponeretur, noluit adquiescere; Quintus nomine presbiter episcopus ordinatur. Orta igitur persecutione catholicorum, cum Felix presbiter in platea populum moneret, ne a recto itinere deviaret, persecutor missus adfuit, et ignotus Felici presbitero, sollicitus ipse coepit esse, quisnam esset Felix. Dextera ille innuens, ait: «Hac in parte habiit». Quo discedente, hic latebram petiit seque inter parietes dirutos, per modicum ingressus aditum, occuli voluit. Nec mora, persecutor insequitur; sed Deus sollicitudinem quaerentis elusit. Nam iussu Divinitatis araneae per aditum, quo martyr ingressus fuerat, telarum praetendunt stamina. At illi per vestigium persequentes, dum locum explorare nituntur, exordia telae conspiciunt dixeruntque ad semet ipsos: «Putasne, per haec fila homo transiit, quam saepius tenuitas muscarum erumpit ?» Et inlusi providentia Dei, discesserunt. Beatus quoque Felix, data nocte, secessit ad alium locum, in quo per tres menses a muliere quadam ciborum alimenta suscipiens, data pace, eclesiae suae ac populo restauratur; numquam tamen mulieris ministrantis faciem vidit, aut ab ea suspectus est, dum in latibulum moraretur. Igitur in pace quiescens, sepultus est iuxta urbem, multisque se declarans virtutibus in populis, de quibus pauca perstringam. Erat enim quidam pauper habens duos boves ad exercendam culturam suam, nec ei erat alia possessio, nisi quod ab his potuisset tellurem scindens vomere laborare. Accedit autem, ut die quadam lassus de hoc opere veniens, his dimissis, se hospiciolo reconderet. Nec mora, fur rapax adfuit, qui eos clam capiens secum abduxit. Egressusque pauper in crastinum, nihil invenit. Deinde quaerit per devia, circuit silvas, scandit montium ardua; sed nec vestigium quidem deprehendere potest. Redit ad propria, dat voces in fletu atque cum uxore ac liberis plangit, dicens: «Vae mihi, quia, iuvencis defactis, hoc anno fame moriemini!»Quid plura ? Accedit lamentans ad sepulchrum beati Felicis martyris, dat cum fletu gemitum, exorat, ut ei virtus eius quae perdiderat reddi obteneret a Domino. Egressus autem a templo, ante ipsam atrii ianuam agnoscit boves suos et ait: «O magna virtus martyris, quae mihi perditum tam velociter restitui fecit». Ingressusque iterum, prosternitur ad pavimentum, et gratias agens, cum rebus regressus est suis; oculumque hominis huius, quem caecum habebat, martyris virtus inluminavit. Ad huius quoque cellulae parietem, quo beatum corpus tumulo conditum requiescit, adhaeret adpendens porticus, in qua dependens fune lychnus lumen loco sueverat ministrare. Ille autem, cui hoc erat officium contueri ad eius conpositionem, accedens, laxato fune discessit, quasi oleum petiturus. Cumque omnia tenebris nocturnalibus tenerentur operta, et funis cum uncinulis in medio portici submissior dependeret, quidam de adstantibus in vigilia sancti nebula cellulae, quae de exusta papiro surrexerat, fatigatus, foris egreditur. Cumque per porticum illam praeteriret, unus de uncinulis funis faciem excepit hominis venientis, inlato acumine transfigens oculum eius. At ille dolorem sentiens, extensis celeriter palmis, vultus periclitantis cum ipsis obtegit oculis, clamans non mediocri heiulatu ac dicens: «Succurre, deprecor, sanctae sacerdos, et proximum te facito pereunti, qui loco proximus adstas. Emitte sacras per occulta medicamina manus et extrahe malum, quod adversatur lumini, ne lumine viduatus abscedam, qui lumen miraculorum tuorum cernere veni». Ad huius lamentabili vociferatione exhibito qui aderant lumine, advertunt hominem, transfixo oculo, de fune pendere. Cumque, profluente sanguine, nullus manum ad eruendum auderet adponere, martyris virtus adfuit inmensa beati, qui sic uncum abstraxit, ut ne oculum erueret nec visum penetraret et sanguinis decurrentis fluentum stringeret. Sic eruto ferro de oculo, dolore palpebrium resedato, virtus martyris sancti declaratur in populo. Inerguminos autem ad hanc sacratam athletae Christi aedem probatos atque purgatos saepius scripsit hic auctor. Sed ad Galliarum martyres recurramus.

De Vincentio Aginense.

Vincentius autem Agenensis urbis et ipse martyr, cuius passionis historia ab incolis retenetur, leviticae stolae candore in eclesia Christi micans, magnis saepissime virtutibus fulget, in pervasoribus rerum suarum plerumque ultor severus exsistit. Tempore autem illo, quo contra Gundovaldum commotus exercitus ad Conveniensim urbem directus est, ab huius hostilitatis multitudine basilica eius vallatur tota. Erat enim in ea plebs omnia rerum suarum praesidia confidens de reverentia martyris, quod nullus ea praesumptione temeraria auderet attingere, et obseratis ostiis, se ab intus cum rebus incluserat. Circumdantes autem postes, cum aditum, per quod ingrederentur, invenire non possint, ignem ostiis aedis subiciunt; quam diu multumque succendentes, non adprehendebant valvae, donec inpulsu securum comminutae ingressi sunt, diripientes res populumque inclusum in ore gladii trucidantes. Sed non diu haec res remansit inulta. Nam alii a daemone correpti, nonnulli in flumine Garonnae necati, multi etiam a frigora occupati, diversis in partibus diversorum morborum genere vexabantur. Nam vidi ex his multos in Turonico territurio, qui in hoc fuerant mixti scelere, graviter trucidari et usque ad vitae praesentis amissionem intolerabilium dolorum cruciatu torqueri. Multi enim ex his confitebantur, se iudicio Dei ob iniuriam martyris fuisse morti pessimae obstinatos. Ecce quantum Deus praestat martyribus suis! Ecce qualibus eosdem laudibus Christus dominus bellorum fidelium inspector honorat! Ecce quantum praestat ipsius nominis dignitas christiani, si non gentilium more aut inhiamus cupiditati aut luxoriae serviamus!

De muliere, quae pecuniam abscondit.

Nam audivi praeteritis annis gestum in Galliis. Mulier quaedam sub specie religionis vacabat ieiuniis, orationibus insistebat, vigilabat pertinaciter ac loca sancta devotione simulata circuibat assiduae. Cumque in hoc colore iustae vitae duraret, inmensas opes a multis suscipiebat; congregabat aurum cotidie, et quod devotio christiana pro redemendis porregebat captivis, loculis abdebatur occultis; et quae dabantur inopum necessitatibus profutura, iniquis marsupiis condebantur. Nam effossam mulier humum in medio cellulae ollam inmensam inposuit, ibique cum aliquid datum fuisset recondebat diligenter, et lapide superposito claudens, ut nulli pateret occultum. O terque quaterque exsecranda cupiditas, quae luci fraudans homines dimergis in tenebris! Quid plura ? Cum olla impleta fuisset a nummis, huic mulieri tempus resolutionis advenit; mortua vero Deo, migrans inferno sepulta est. Post cuius exsequias sacerdotes qui aderant puellae eius familiari interrogant, quid de tanta fecisset pecunia, aut si ea eroganda temporis sui permisit spatium. At illa respondit, numquam se vidisse, quod ulli inopum manum misericordiae porrexisset; aut quid pecunia data devenisset, ignorare se confitetur. «Unum tantum scio», ait, «quod in cellula deportatum regressum foris ultra non vidi». Haec audientes clerici, stupent auditu, et quid ex hoc factum fuisset, diligenter inquirunt; totumque crebris ictibus pavimentum, locus, in quo occulta iacebat pecunia, tinnitum dedit inpulsus, cavoque resonans, prodidit quae latebant. Et statim remoto lapide, invenitur auri congeries. Et clerici stupentes tantae subtilitatis perversitatem, episcopo quid actum fuerat indicant. Ille vero commotus, iussit reserato sepulchro pecuniam super corpus exanime proici, dicens: «Sint tua tibi quae congregasti; pauperibus vero Christi non deerit, unde sustententur». Nec mora, cum prima quies nocturno tempore data fuisset, audiuntur voces a tumulo, fletus et ululatus inmensus; inter quas voces hoc maxime resonabat, se miseram, se infelicem, quae auri consumebatur incendio. Denique cum per triduum haec voces adveniente nocte resonarent, populis non durantibus, ad sacerdotem venitur. At ille accedens, iubet tumuli operturium amoveri, submotoque videt aurum quasi in fornace resolutum in os mulieris ingredi cum flamma sulpurea. Tunc sacerdos oravit ad Dominum, ut, quia malitia eius populis fuerat declarata, tandem Dominus poenam cessare iuberet a corpore, et operto tumulo, discessit; vocesque mulieris amplius non sunt auditae. Vides ergo, quantum distat inter conversationem caelestem et opolentiam saecularem, quantum distat inter martyrum divitias et saeculi pompas; vides, qualia martyribus sint conlata praemia ad vitae religiosae conpendia. Et tu, o homo mortalis, non declinas ab sceleribus, non cessas a vitiis, non agonizas concupescentiis saevis. Te inlicet oculus, dum contemplaris aliena, cum sanctum martyrem non deflexit divitiarum oblatio opolenta! Tu cogitationibus iniquis fluctuaris et cedis, cum ille martyr non cessit flammis et ungulis! Te unum desiderii pessimi iaculum sauciat, cum Christi martyrem exturbare a iustitiae tramite nec turbo verborum praevaluit nec catasta! Haec martyr sustenuit, visibili ut tu usus corpore, et tu invisibiles non refrenas corporis commotiones! Et licet iuxta apostolum caro concupiscat adversus spiritum et spiritus adversus carnem, et haec invicem adversentur sibi, ut non quod volumus illa geramus; tamen vide, quid agit idem doctor: Video legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captivum me ducentem in lege peccati. Ergo, si te senseris captivum abduci in lege peccati, tuta frontem tuam signum crucis insigne, quo propellas iaculum huius insidiae, quia iuxta Prudentium:

Crux pellit omne crimen,
Fugiunt crucem tenebrae.
Tali dicata signo
Mens fluctuare nescit.

Nam qualis sit huius vixilli sacratissimi fortitudo, quid contigerit nuper, evolvam.

De inportunitate muscae, signo episcopi aversa.

Pannichius Pictavensis termini presbiter, dum ad convivium cum amicis quos evocaverat resederet, poculum poscit. Quo accepto, musca inportunior circumvolans inquinare poculum nitebatur. Quod cum saepius manu presbiter abigisset, et illa paulum elevans rursus reverti niteretur, sensit esse insidiam inimici, susceptumque laeva poculum, de dextera crucem facit; mox in quattuor divisum partibus, liquor qui inerat, elevata in excelso unda, terrae diffunditur; patuit namque manifestissime fuisse haec insidiam inimici. Ergo et tu, si viriliter et non tepide signum vel fronti vel pectori salutare superponas, tunc resistendo vitiis martyr habeberis, quia et ipsi martyres ea quae vicerunt non suis viribus, sed Dei haec auxiliis per signaculum crucis gloriosissime peregerunt, in quibus, ut saepe diximus, ipse Dominus et dimicat et triumphat. Unde oportet nobis eorum patrocinia expetere, ut eorum mereamur suffragiis adiuvari, vel, quod nostris digni non sumus meritis obtenere, eorum possimus intercessionibus adipisci, ut adiutorio sacratae Trinitatis usi, effici mereamur martyres, carnalibus desideriis abdicatis, ut ipse dicit, qui pro se fideliter dimicantes lapidibus pretiosis coronat in caelo; alumnos cultoresque amicorum suorum protegere dignetur in saeculo ac praestet, ut adsistant martyres invocati a suis, quos post victoriam paradisus beatitudinis retenet inmortales; ut in illo examinationis tempore, cum illos gloria aeterna circumdat, nos aut excuset mediatrix venia aut levis poena pertranseat; nec damnet reos pro criminis actione in perpetuo, quos pretiosi sanguinis commertio reparavit.

Gregorii TuronensisVIII libri miraculorum

Liber I: in gloria martyrum

Gregorii Turonensis
VIII libri miraculorum